Αμηχανία των μεγάλων εξουσιών, φρικτή ανάδυση των μικροεξουσιών

του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη

Εκείνο που ζήσαμε σ’ αυτήν την πύκνωση του χρόνου, με τις καταστροφές και τις αστοχίες διαχείρισης, είναι η αμηχανία των εξουσιών/των μεγάλων εξουσιών, ιδίως του Κράτους. Πολύ βαρύτερο όμως κινδυνεύει να αναδειχθεί το άλλο: η αποσυναρμολόγηση της κοινωνίας, η οποία οδηγεί στην φρίκη της ανάδυσης και κατάχρησης των μικροεξουσιών. Να τα δούμε την σειρά:

Οι μεγάλες, χωρίς προηγούμενο φυσικές καταστροφές του φετεινού Αυγούστου και των αρχών Σεπτεμβρίου – οι πυρκαγιές στην Ρόδο, την Νέα Αγχίαλο, η κορύφωση στον Έβρο^. εν συνεχεία οι πλημμύρες σε Βόλο, Πήλιο, Βόρεια Εύβοια, Καρδίτσα, ακόμη και στο κέντρο της Αθήνας – είναι φυσιολογικό και αυτονόητο να έχουν συγκεντρώσει την δημόσια προσοχή. Προσοχή με ισχυρό το στοιχείο της ανησυχίας σχετικά με το τι έπεται, πώς θα προκύψει το μέλλον. Ανασφάλειας, επιπροσθέτως.

Ο αυτοματισμός της Κυβέρνησης (και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όπου εμπλέκεται ή/και θεωρείται ότι εμπλέκεται η τελευταία) να αποσείσει τις ευθύνες υπήρξε – μην εξοργισθείς φίλε αναγνώστη! – επιλογή αυτονόητη. Τι εννοούμε; Ότι η έκταση των φαινομένων που παρατηρούνται – εδώ και 10 χρόνια, αλλά πολύ-πολύ βαρύτερα τώρα τελευταία – είναι τόσο μεγάλη, όπως άλλωστε και η αιφνίδια εκδήλωσή τους, ώστε οι όποιες προστατευτικές παρεμβάσεις δεν μπορούν  παρά να είναι περιορισμένης σημασίας. Αντιπυρική ασπίδα σε πυρκαγιές τέτοιας έκτασης δεν στήνεται – ή στήνεται σε μια γενιά. Αντιπλημμυρική υποδομή σε τέτοια φαινόμενα, σε πόλεις και σε δίκτυα, επίσης δεν προκάνει να δημιουργηθεί άματα φαινόμενα αυτά εγκατασταθούν.

Βέβαια, η παραδοσιακή τάση της πολιτικής μας τάξης να προσέρχεται – κάθε φορά – ως εγγυήτρια της ασφάλειας των πολιτών, ως καλά/καλύτερα προετοιμασμένη, ως τεχνολογικά ενισχυμένη (εδώ μπαίνει στην μέση κι ο υπερτονισμός του «112», του ψηφιακού ισοδυνάμου του αρχέγονου «τρεχάτε Χριστιανοί! ή»/ και «κλειστείτε Χριστιανοί!» των παλαιοτέρων αιώνων…) και ως επιτελικά οργανωμένη, τι κάνει; Τραβάει πάνω στην εκάστοτε Κυβέρνηση την ευθύνη, μιαν ευθύνη την οποία δεν  – ΔΕΝ – μπορεί να σηκώσει. Ενώ δίνει στην Αντιπολίτευση, αξιωματική και ελάσσονα, την εύκολη διέξοδο της καταγγελίας για έλλειψη μέριμνας ή/και προετοιμασίας ή/και επάρκειας – ακόμη κι αν δικές της, της Αντιπολίτευσης, δυνάμεις  έχουν γνωρίσει στο πετσί τους την βία των φαινομένων (Μάτι, Μάνδρα). Όλα αυτά, θα μεταφράζονταν σε αμηχανία και ομολογία αδυναμίας της πολιτικής – αν δεν ήταν η μηντιακή πίεση! Που, με βάση συχνά υπεραπλουστευτικές και πάντως δραματοποιητικές προσεγγίσεις, μετατρέπει την αμηχανία και την αδυναμία των εξουσιών σε αντιπαράθεση και οξύτητα, ή πάλι σε άκριτη οπαδική στήριξη αναποτελεσματικών επιδόσεων.

Εκεί όπου, χάνεται – και το βλέπουμε αυτό κάθε φορά να επαναλαμβάνεται: 2007, 2017, 2018, 2021, 2023 – η ίδια η έννοια της οργανωμένης πρόληψης, η οποία απαιτεί προπάντων σταθερή συνεργασία Κράτους, τοπικών φορέων και ιδιωτών/πολιτών. Εκεί όπου ευτελίζεται η όποια προσπάθεια σχεδιασμού επιχειρείται να ανακοινωθεί, ακόμη κι όταν τυχόν προσκομίζει ουσιαστικά στοιχεία (Σχέδιο Επιτροπής Goldammer, σχεδιασμός «ΑΙΓΙΣ» για Πολιτική Προστασία επί Χρ. Στυλιανίδη, φετεινό «ΙΟΛΑΟΣ2»).

Με αυτά τα βάρη ήταν να πορευθεί στην – εξ ορισμού μη-πανηγυρική! – φετεινή ΔΕΘ ο Πρωθυπουργός – μέχρι το σημείο που αναγκάστηκε από το βάρος των συνθηκών να αναβάλει την παρουσία του στην ΔΕΘ. Με τα ίδια βάρη θα πασχίσει να αποκτήσει ηγεσία το κόμμα της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης – κι αυτό απειλούμενο με αναβολή των διαδικασιών του. Να το διατυπώσουμε αλλιώς: οι εξουσίες θα προσπαθήσουν να βγουν κάπως από την αμηχανία τους. Την ίδια στιγμή όμως…

… Την ίδια στιγμή, η κοινωνία αποσυναρμολογείται (οφείλουμε την διατύπωση στον Λευτέρη Κουσούλη). Δεν διαλύεται, δεν γίνεται χυλός. Σπάει σε κομμάτια που – κι εδώ είναι ο κίνδυνος! – λειτουργούν το καθένα με την δική του λογική, με τις δικές του νοσηρότητες, για το δικό του το συμφέρον. Κι έτσι, αναδεικνύονται και κυριαρχούν στο προσκήνιο μικροεξουσίες. Σε αυτές, δε, τις μικροεξουσίες δεν υπάρχει εύκολη εναντίωση καθώς είναι καθημερινές, εξουσίες της διπλανής πόρτας. Το ανησυχητικό φαινόμενο των αυτόκλητων «πολιτοφυλάκων» του Έβρου δεν – ΔΕΝ – απετέλεσε μεμονωμένο φαινόμενο: κάθε τόσο βλέπει κανείς να εμφανίζονται ενθαρρύνσεις, ιδίως στον δηλητηριώδη ιντερνετικό κήπο αλλά με μηντιακή στήριξη (και, το βαρύτερο, με άστοχες διατυπώσεις επισήμων), συμπεριφορών οι οποίες όπως κι αν πάνε να εμφανισθούν αποτελούν αυτοδικία. Τουλάχιστον, στην συγκεκριμένη περίπτωση των vigilantes κινήθηκε με αυστηρότητα – προφυλακίσεις – η Δικαιοσύνη. Όμως… αναμένεται η συνέχεια της υπόθεσης.

Ακόμη βαρύτερο, σε άμεσο περιεχόμενο και σε συμβολικό βάρος, υπήρξε το επεισόδιο της καταδίκης σε θάνατο και ταυτόχρονης εκτέλεσης της ποινής (διότι περί αυτού επρόκειτο στην ουσία: σκεφτείτε το!) εναντίον ανυπότακτου επιβάτη του Blue Horizon στο λιμάνι του Πειραιά, με δικαστές και δημίους μέλη του πληρώματος και τον καπετάνιο. Και με ιταμή δήλωση από πλευράς της πλοιοκτήτριας εταιρείας, όταν ο πνιγμός είχε πλέον συντελεσθεί («το πλοίο δεν φέρει την ευθύνη» για την επιστροφή στο λιμάνι). Ώρες, πολλές ώρες μετά την συνειδητοποίηση και το καταστάλαγμα της φρίκης – και αφού πρώτα η Εισαγγελία είχε επιβάλει στο Λιμενικό να σταματήσει τον πλου και να ανακαλέσει το πλοίο στον Πειραιά – και μετά από αδιανόητης αστοχίας και αναλγησίας δήλωση/τηλεοπτική τοποθέτηση υπουργού για το επεισόδιο, χρειάστηκε ο πρωθυπουργός να βγει με την απόλυτη τοποθέτηση: «Νοιώθω αποτροπιασμό και φρίκη […] Συνδυασμός από ανευθυνότητα και κυνισμό, περιφρόνηση και αδιαφορία. Που τελικά γίνεται βία». Ενώ και η πλοιοκτήτρια Blue Star Ferries/Attica Group – αργότερα – και αφού αρχικά είχε την στάση «δεν ακολουθήθηκε η διαδικασία, δεν μπορούμε να ξέρουμε τι ακριβώς συνέβη», ανακοίνωσε «εσωτερική έρευνα» και παραδέχθηκε ότι «οι σκηνές πάνω στον καταπέλτη του πλοίου δεν εκφράζουν ούτε στο ελάχιστον το ήθος και τον επαγγελματισμό των πληρωμάτων και της ελληνικής ναυτοσύνης». Αναζητάται, εν τω μεταξύ, ο ρόλος του Λιμενικού στον Πειραιά…

Όταν λοιπόν οι «μεγάλες» εξουσίες περιέρχονται σε αμηχανία, η κοινωνία αποσυναρμολογείται. Και τότε, αποτρόπαιες συμπεριφορές μικροεξουσιών αναπτύσσονται – με τον μηντιακό μας κήπο, συχνά, παρατηρητή. Άσχημο σκηνικό για την φετεινή ΔΕΘ, αυτό. Σχεδόν ως υποχρεωτική εκτόνωση προέκυψε η αναβολή της παρουσίας Μητσοτάκη, ασφαλώς δε και το «σβήσιμο» της πανηγυρικότητας.