Με θέμα τις επενδύσεις και την αναπτυξιακή πορεία – λίγο out-of-the-box
του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη
Πάντα, όταν οργανώνονται συνέδρια, συζητήσεις, ημερίδες και τα συναφή με θέμα τις επενδύσεις (και τις συνακόλουθες αναπτυξιακές προοπτικές) υπάρχει μια αίσθηση αναμενόμενου/déjà-vu. Από την θεματολογία μέχρι τις προσεγγίσεις των πάνελ και τις τοποθετήσεις των ομιλητών – όσο κι αν μπορεί κανείς να αλιεύει ουσία, ή να ιχνηλατήσει αναζήτηση πρωτοτυπίας.
Από την πρόσφατη διοργάνωση του 6ου Forum InvestGR – διοργανώτρια η Public Affairs and Networks, πυρήνας η παρουσίαση του Attractiveness Survey 2023 της Ernst+Young για το πώς βλέπουν οι μάνατζερ διεθνών εταιρειών την Ελλάδα ως επενδυτικό προορισμό – ξεχώρισαν τρεις αληθινά out-of-the-box προσεγγίσεις.
Πριν όμως περάσουμε σ’ αυτές τις αιχμές, μια ματιά στο «πώς βλέπουν την Ελληνική οικονομία και τις επενδυτικές προοπτικές» οι επιχειρήσεις της έρευνας/survey της EY (250 προσεγγίστηκαν, 60% απ’ αυτές λειτουργούν ήδη στην Ελλάδα, το 1/4 με τζίρους άνω του 1,5 δις, τα 2/5 με 150 εκατ. μέχρι 1,5 δις οι υπόλοιπες πιο μικρές). Λοιπόν: ένα 40% των ερωτώμενων σχεδιάζουν να επενδύσουν ή να επεκταθούν την χρονιά που έρχεται (έναντι 28% του 2020), 60% βλέπουν βελτίωση, έναντι 17% που μιλούν για επιδείνωση του κλίματος (οι άλλοι ουδέτερη άποψη). Οσον αφορά τους κύριους κινδύνους της λειτουργίας στην Ελλάδα, τον πληθωρισμό αναφέρει ένα 50%, το ενεργειακό κόστος το 23% , το 21% την κοινωνική/οικονομικά αστάθεια ενώ το 20% το εργατικό κόστος. Υψηλή δηλώθηκε η ελκυστικότητα της χώρας για την ερχόμενη 3ετία (από το 67% , έναντι μείωσης της ελκυστικότητας και 11% και 22% στασιμότητα).
Βέβαια τα 47 έργα άμεσων ξένων επενδύσεων/ΑΞΕ που προσελκύσθηκαν μπορεί να αποτελούν 57% αύξηση έναντι της προηγούμενης χρονιάς, ωστόσο δεν πρέπει να κρύβουν ότι η Ελλάδα παραμένει στην 19η μόλις θέση μεταξύ των Ευρωπαϊκών χωρών. (Αντισταθμιστικά θετικό το ότι οι ΑΞΕ της τελευταίας 3ετίας αποτελούν το 35% των συνολικών επενδύσεων του 2000-2022).
* * *
Μ’ αυτό το φόντο, τώρα, πάμε στις out-of-the-box αιχμές του 6ου InvestGR. Ένα πάνελ είχε αφιερωθεί σε τρεις εκπροσώπους ανόμοιων επιχειρήσεων – της βιοφαρμακευτικής AbbVie, της κατασκευαστικής Hill International και της εταιρείας leasing/μίσθωσης αυτοκινήτων ALD Automotive – όχι όμως για να παρουσιάσουν τα επιτεύγματα ή/και τα αιτήματά τους (ως συνήθως), αλλά για να αναφερθούν στα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Και, καθώς παρευρισκόταν/συμμετείχε ο υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ Θανάσης Κοντογεώργης (χαμηλών τόνων, αλλά θεωρούμενος one man task force για επίλυση προβλημάτων) προκειμένου να ακούσει και να δώσει μια εκτίμηση λύσεων, το θέμα αποκτούσε και τεχνικό ενδιαφέρον.
Λοιπόν: την πιο ουσιαστική παρουσίαση έκανε ο Μ. Σιγάλας της Hill, ο οποίος παρουσίασε ως μείζον ζήτημα των κατασκευαστικών την έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού, από το επιστημονικό/υψηλό μέχρι το ενδιάμεσο/τεχνικό και μέχρι το εργατικό. Αυτά, ενόψει του κατασκευαστικού έργου που βρίσκεται τώρα μπροστά μας – από έργα του Ταμείου Ανάκαμψης μέχρι, τώρα, την αντιμετώπιση Θεσσαλίας – αλλά και λόγω του ανταγωνισμού που υπάρχει για ανθρώπινο δυναμικό . (Εδώ, θύμισε ότι ναι μεν η Ελλάδα δικαιούται να επιχαίρει για τα 30+ δις του Ταμείου Ανάκαμψης, του Repower EU κλπ., αλλά η Ιταλία κινητοποιεί άνω των 200 δις, η Ρουμανία κάτι πάνω από το Ελληνικό πακέτο, ενώ η Σαουδική Αραβία ή τα Εμιράτα… τρισεκατομμύρια! Όλοι αυτοί, δε, απευθύνονται σε παρόμοιο κοινό αναζητώντας ανθρώπινο δυναμικό μηχανικών κοκ). Προς τα που λοιπόν η αναζήτηση λύσης; Από την μιά, επαναπατρισμός του ανθρώπινου δυναμικού, ιδίως τεχνικού/επιστημονικού, του brain drain. Aπό την άλλη, οργανωμένη αναζήτηση δυναμικού οι χώρες με σχετικά χαμηλό εισόδημα αλλά όχι χωρίς εξοικείωση με τα κατασκευαστικά (π.χ. Αίγυπτος). Πρόσθετο, ίσως, στοιχείο η προσέλκυση νέων σε λογική άσκησης που – γρήγορα και αποτελεσματικά – δημιουργούν νέο δυναμικό.
Θα διερωτηθεί ο αναγνώστης: «Πού η διάσταση out-of-the-box;»Η απάντηση βρίσκεται στο ότι ο Μ. Σιγάλας (α) επισήμανε ανάγκη συνεργασίας των ιδιωτών/κατασκευαστών με τις αρχές/Δημόσιο, ήδη προκειμένου να αναζητηθεί κατάλληλο δυναμικό, (β) πρόφερε την μαγική έκφραση «πρέπει να δώσουμε ανταγωνιστικούς μισθούς», (γ) μίλησε με ουσιαστικό τρόπο για τους νέους μηχανικούς, (δ) αναγνώρισε την ανάγκη να υπάρξει οργανωμένη υποδοχή/φιλοξενία, ιδίως με εξασφάλιση στέγης Λιγότερο σαφές το αίτημα υποβοήθησης της παλιννόστησης Ελλήνων του brain drain.
* * *
Από την Λαμπρίνα Μπαρμπατάκη της AbbVie τέθηκε επί τάπητος το συνεχιζόμενο κενό που παρατηρείται στην απόσταση του ερευνητικού δυναμικού/των ΑΕΙ με τον φαρμακευτικό κλάδο, στην αναγνώριση ότι η καινοτομία δεν θάπρεπε να θεωρείται κόστος, καθώς και στο ότι οι όροι που κρατούν πίσω τις κλινικές μελέτες στερούν (και) τους ασθενείς από πρόσβαση σε σύγχρονες θεραπευτικές λύσεις. Το πεδίο αυτό δεν είναι άγνωστο στην δημόσια συζήτηση, αλλά και οι προτεινόμενες βελτιώσεις είναι περισσότερο οργανωτικού χαρακτήρα.
Ο Κ. Πετρούτος της ALD Automotive – αφού πρώτα ανέφερε πόσο σημαντική έχει γίνει πλέον η αγορά μίσθωσης αυτοκινήτων/διαχείρισης στόλων εταιρειών στην Ελλάδα – παρουσίασε την επίπτωση της μικρής εγκληματικότητας (σπάσιμο παραθύρων για μικροκλοπές), αλλά και της μεγαλύτερης με κλοπές οχημάτων (που διαλύονται και πουλούνται ως ανταλλακτικά). Πέρα από την κυρίως ζημία της εταιρείας – και του Δημοσίου, λόγω απώλειας φόρων κοκ – και πέρα από το κλίμα ανασφάλειας, προκύπτει και ανασχετική επίδραση στις νέες μορφές οργάνωσης και εκσυγχρονισμού. Εδώ, οι προτεινόμενες βελτιώσεις έχουν γενικότερο χαρακτήρα: αποτελεσματικότερη αστυνόμευση, απονομή δικαιοσύνης. Συν, υπόδειξη μιας λογικής follow-the-money από τις φορολογικές αρχές, για αποκάλυψη των δικτύων κλοπής.
Αντιμέτωπος με αυτού του είδους προσέγγιση των προβλημάτων, ο Θ. Κοντογεώργης στάθηκε εν τέλει περισσότερο στην καταγραφή/υποδοχή τους. Απάντησε δε εντάσσοντάς τα στην γενική μεταρρυθμιστική πρόθεση της Κυβέρνησης – από την παλιννόστηση και την βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού ή πάλι την τόνωση της καινοτομίας μέχρι τις συνθήκες ασφάλειας (Εδώ, το στοιχείο out-of-the-box μάλλον χάθηκε).
* * *
Μια γενικότερη περιβάλλουσα της συζήτησης περί επενδύσεων και ανάπτυξης έδωσε η τοποθέτηση του Νίκου Βέττα, Γενικού Διευθυντή του ΙΟΒΕ, ο οποίος τοποθετήθηκε στην λογική “Why Greece? Why now?” αναζητώντας πρώτα-πρώτα το γιατί/πώς η Ελλάδα του 2023 έχει κατορθώσει να φέρνει καλύτερο αναπτυξιακό αποτέλεσμα – σωστότερα: Ισχυρότερη μεγέθυνση – απ’ ότι πολλές Ευρωπαϊκές χώρες. Εδώ, ο Ν. Βέττας επικαλέστηκε σε διαφορετική εκδοχή/με καλύτερη πειστικότητα την γνώριμη θεωρία του συμπιεσμένου ελατηρίου: ήδη η μεγάλη διόρθωση λόγω Μνημονίων, με την απώλεια 25% του ΑΕΠ και την ανεργία άνω του 20%, είχε φέρει βύθιση η οποία τώρα διορθώνεται. η πρόσθετη βύθιση λόγω πανδημίας, ισχυρότερη στην Ελλάδα λόγω τουρισμού, επίσης διορθώνει τώρα.
Σ’ αυτά, όμως, προσέθεσε ο Ν. Βέττας και μια διαπίστωση που δεν ακούγεται συχνά: ότι δηλαδή η Ελλάδα γενικώς – δηλαδή και πριν τις αλλεπάλληλες κρίσεις που έζησε – ξεκινούσε στο γύρισμα του αιώνα από αρκετά χαμηλά στην ΕΕ, οπότε εύλογο ήταν να έχει αναπτυξιακό δυναμικό προς εκδήλωση. Ενώ και η διάσταση της σταθερότητας – και της πολιτικής/κοινωνικής και δημοσιονομικής διαχείρισης – των τελευταίων χρόνων, την οποία πιστώνεται μεν άμεσα η Κυβέρνηση πλην όμως ανήκει στο συνολικό πολιτικό σύστημα που έχει «μάθει» από την εμπειρία των κρίσεων, λειτουργεί υπέρ της επενδυτικής ελκυστικότητας της Ελλάδας σήμερα.
Σε αυτό το σύνολο βαθύτερων παραγόντων, ήρθε τώρα (και συνεχίζεται η επίδρασή της) να λειτουργήσει προσθετικά η διαθεσιμότητα των πόρων του Ταμείου Ανάπτυξης κοκ., η αύρα της επενδυτικής βαθμίδας αλλά και η δημοσιονομική εξισορρόπηση λόγω υπεραπόδοσης φόρων (πληθωριστική επίδραση, εδώ, πέραν της επίδρασης του πραγματικού ΑΕΠ). Εκείνο πάντως που επισήμανε ο Ν. Βέττας είναι ότι η συγκυρία που έχουμε τώρα μπροστά μας, ας πούμε τα επόμενα 3 χρόνια, δίνει την ευκαιρία αλλά και υποχρεώνει ταυτόχρονα σε επιτάχυνση της αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου και σε επίταση της εξωστρέφειας της οικονομίας (εκεί, θεώρησε, δεν πρέπει μόνο να επικεντρωνόμαστε στην διάσταση ισοζυγίου, καθώς και μόνη η ανάπτυξη των εξαγωγών έχει μεγάλη σημασία έτσι όπως εκθέτει την οικονομία σε ανταγωνισμό). Η δε αναφερόμενη 3ετία δεν είναι ενδεικτική: έχει να κάνει με το διάστημα στο οποίο οι βασικές αγορές-στόχοι της Ελλάδας θα βρίσκονται υπό πίεση, αλλά και το εξωτερικό χρέος της χώρας (που είναι μεν ρυθμισμένο, αλλά δεν παύει να είναι υπέρογκο) θα αρχίσει και πάλι να βαραίνει…
* * *
Ίσως όμως η πιο out-of-the-box παρέμβαση στο 6ο InvestGR Forum ήταν εκείνη του Στάθη Καλύβα. Εκείνος έδωσε μια προσέγγιση της οικονομικής διαδρομής της Ελλάδας των τελευταίων δεκαετιών, που στηρίζει την άποψή του ότι ψυχολογικοί παράγοντες υπεισέρχονται καίρια στις επενδυτικές αποφάσεις – και αυτό λειτουργεί εν προκειμένω θετικά για την Ελληνική περίπτωση. Για τον Στ. Καλύβα δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι αρνητικές εκτιμήσεις για την Ελλάδα/την Ελληνική κοινωνία – όπως π.χ. εκείνη περί της έλλειψης εμπιστοσύνης – αληθεύουν. Με έρευνες διαφορετικής μεθοδολογίας, προκύπτει ότι η εμπιστοσύνη στις διαπροσωπικές σχέσεις βρίσκεται ψηλά. Επίσης , η στενότερη επαφή των ανθρώπων στον χώρο εξασφαλίζει σε όσους επιλέγουν να ζουν στην Ελλάδα καλύτερη ισορροπία, σε σύγκριση με την μοναχικότητα της ζωής σε άλλες χώρες. Ακόμη, η αντίληψη που θέλει το brain drain μάστιγα, είναι εν μέρει κοντόφθαλμη: οι νέοι που φεύγουν αναβαθμίζουν τις ικανότητές τους ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι κάποτε θα επιστρέψουν (με τις ικανότητες αυτές). Επίσης, σε αντίθεση με την συνήθη άποψη ότι εκείνο που πρέπει να ακολουθείται για την αναζήτηση/προώθηση της ανάπτυξης είναι η ευθυγράμμιση με πρότυπα του τύπου «Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις φέρνουν ξένες επενδύσεις που φέρνουν ανάπτυξη» , προτιμότερο θα ήταν να επιδιωχθούν διαφορετικές προσεγγίσεις (καθώς οι πιο σημαντικές μεταρρυθμίσεις: Παιδεία/Δικαιοσύνη/Δημόσια Διοίκηση) και αργούν αλλά είναι αμφίβολες. Ούτως ή άλλως, πάντα κατά τον Στάθη Καλύβα, η βαρύτατη βιωμένη εμπειρία στην Ελλάδα των διαδοχικών κρίσεων, δείχνει την ισχυρή resilience/ανθεκτικότητα μαζί με προσαρμοστικότητα της χώρας, των ανθρώπων και των οικονομικών μονάδων της. Ίσως το μικρό μέγεθος – που συχνά διαμονοποιείται – να έχει λειτουργήσει ως μηχανισμός άμυνας, μαζί και με τις διαπροσωπικές σχέσεις.
Τέλος, από πλευράς Καλύβα εισφέρθηκαν δυο παραδείγματα ετερόδοξης προσέγγισης στα ελληνικά πράγματα. Το πρώτο αφορά την συχνά/συνήθως καταδικαζόμενη αντιπαροχή της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης, που φιλοξένησε το μεγάλο κύμα εσωτερικής μετανάστευσης: δημιουργήθηκε μέσα σε λίγες δεκαετίες ένα οικιστικό απόθεμα χωρίς διαθέσιμο κεφάλαιο, με βάση την εμπιστοσύνη, που εντέλει κράτησε την ανθρώπινη κλίμακα στις γειτονιές και απέτρεψε – μέχρι προ ετών, πάντως – την γκεττοποίηση. Το δεύτερο αφορά την τουριστική ανάπτυξη , όπου η πρακτική των τελευταίων δεκαετιών για στροφή στην μεγάλη κλίμακα και πιο πρόσφατα για οικοδόμηση των νησιών με κατασκευές αστικού τύπου κινδυνεύει να καταστρέψει το κεφάλαιο του ιδιαίτερου χαρακτήρα – που διατηρεί εν μέρει ακόμη ο Ελληνικός τουρισμός.
