Οι δυο ανυποχώρητοι εχθροί: το «τις πταίει;» και το «ό,τι μπορούμε κάνουμε!»

του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη

Δεν είναι σοφό να μιλά κανείς για τις πυρκαγιές του 2023 προτού ολοκληρωθεί η (συμβολικά/ξορκιστικά ονοματισμένη) «αντιπυρική περίοδος». Ωστόσο, η φετεινή εμπειρία Ρόδου – Κέρκυρας – Αιγιαλείας – Εύβοιας – Μαγνησίας – Λαμίας με την Αττική/Βοιωτία να μην λείπει (Κουβαράς, Λουτράκι, Δερβενοχώρια) αλλά χωρίς την εγγύτητα Πάρνηθας/Πεντέλης (αφού η Κηφισιά/Εκάλη τέθηκε υπό έλεγχο), ήταν τόσο βίαιη μέσα στον Ιούλιο, με την τραγωδία του θανάτου του πληρώματος του Canadair CL-215 να συμπληρώνει τον ζόφο από τους δρόμους που περπατούσαν στην Ρόδο για να γλυτώσουν τουρίστες και κάτοικοι από το πύρινο μέτωπο που τους κυνηγούσε, και μάλιστα μετά και την έκρηξη αποθήκης πυρομαχικών στην 111 Πτέρυγα Μάχης στην Νέα Αγχίαλο, ώστε να νομιμοποιείται κανείς να καταθέσει μερικές σκέψεις.

Ούτε αναλύσεις για το τι και πώς συνέβη^. ούτε ξορκισμούς ή καταδικαστικές κορώνες^. ούτε συγκρατημένες θριαμβολογίες για την εκκένωση της τουριστικής Ρόδου «που θύμιζε ημέρες κινητοποίησης Δουνκέρκης» ^. ούτε υποδείξεις για το ποιες αγορές πρόσθετων ή άλλων πτητικών μέσων/ «γιατί δεν έχουμε κι άλλα Canadair»/ «γιατί αποκλείστηκαν τα Beriev;» ή ποια ανακατανομή ευθυνών μεταξύ Πυροσβεστικής και Δασικής Υπηρεσίας θα βελτίωνε την κατάσταση. Μια κατάσταση, πάντως, που διέλυσε τις αυτάρεσκες αναφορές περί επιδόσεων του επιτελικού κράτους και που – ευτυχώς! – συγκράτησε τους αρμοδίους από επιτόπιες αυτεπιβραβεύσεις, οι οποίες πάντα προσβάλλουν. Αποδείχθηκε σοφή αυτή η αυτοσυγκράτηση, καθώς όταν ήρθε ο τρομερός κρότος από την έκρηξη πυρομαχικών στην Αγχίαλο με φόντο τις καμπάνες των εκκλησιών για εκκένωση, όταν οι φυγάδευση πολιτών με φουσκωτά για να σωθούν συνδυάστηκε με την… απομάκρυνση των F-16 για να μην γίνουν παρανάλωμα, οι ωδές στο επιτελικό κράτος θα έβγαζαν καγχασμό.

Θα μας επιτραπεί, εδώ, να καταθέσουμε την άποψη ότι οι δυο εχθροί – οι δυο ανυποχώρητοι εχθροί! – κάθε προσπάθειας να βελτιωθεί ριζικά/ουσιαστικά η κατάσταση στην πολιτική προστασία γενικότερα, πάντως την αντιμετώπιση των πυρκαγιών (οι οποίες πλέον όλοι, μα όλοι, αναγνωρίζουν ότι ήρθαν στο κέντρο των εμπειριών μας για να μείνουν…) είναι αφενός η βαριά σε συνέπειες προσκόλληση της δημόσιας συζήτησης μετά από κάθε καταστροφή στην Ελλάδα στο «τις πταίει;»/ στην αναζήτηση ενόχων^. και, αφετέρου, η διαχρονικά επιτεινόμενη εγκατάσταση της κοινής γνώμης σε μια λογική μειωμένων προσδοκιών, μόλις το κακό περάσει^. σε μια λογική που τροφοδοτείται από την ευθυγράμμιση των εκάστοτε αρμοδίων πίσω από την διαβεβαίωση «ό,τι μπορούμε κάνουμε!».

Το «τις πταίει;» υπήρξε από τραγικά νωρίς ένα εξόχως δηλητηριαστικό στοιχείο της δημόσιας ζωής μας – πού να το φανταζόταν ο καημένος ο Χαρίλαος Τρικούπης στον οποίο η διατύπωση ανάγεται! Η αναζήτηση του υπεύθυνου/των υπευθύνων, η ανάγκη ποινικής δίωξης ή και αναζήτησης αποδιοπομπαίου τράγου λειτουργεί αρνητικά προς δυο κατευθύνσεις. Αφενός κάνει τους εκάστοτε τεχνικά υπευθύνους να προσπαθούν με κάθε τρόπο να διώξουν από πάνω τους την ευθύνη, αφετέρου αποκλείει – μα, αποκλείει εντελώς! – το να γίνει αληθινή διερεύνηση για το ΤΙ έφταιξε κάθε φορά. Το τελευταίο αυτό, που μονον άμα επιχειρείτο με μια ευρύτερη συναίνεση θα έφερνε αποτέλεσμα, διακηρύσσεται μετά από κάθε καταστροφή: Ηλεία, Μάτι, Εύβοια – ύστερα όμως παρευθύς λησμονείται. Τώρα-τώρα, είδατε/ακούσατε κάποιον να εξηγεί (ή και να διερωτάται απλώς…) τι το συγκεκριμένο έμεινε πίσω από την θητεία Χρήστου Στυλιανίδη στο προβεβλημένο Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας; Γιατί κάτι έγινε/κάτι έμεινε! – αλλά τι; Ή πάλι ποιο είναι το απόθεμα γνώσης από την επέμβαση στην Βόρεια Εύβοια/task force Σταύρου Μπένου;

Αντί γι αυτό, έχουμε την δίκη για το Μάτι να σέρνεται και να υπόσχεται/απειλεί να δώσει (αναμενόμενο!) συμβολικό μόνον αποτέλεσμα για μια κοινή γνώμη μαθημένη στο να απαιτεί ευθύνες και τιμωρητικότητα. Ή πάλι έχουμε την τραγικοκωμική πρωτοβουλία του νυν αρμόδιου υπουργού – του Βασίλη Κικίλια για όποιον δεν το θυμάται – ενώ η Ρόδος γινόταν παρανάλωμα και πύκνωναν οι εικόνες των τουριστών και κατοίκων να τρέχουν να φύγουν στα διεθνή Μέσα – να αναγγέλλει… βαρύτερες ποινές για όσους συλλαμβάνονται ως εμπρηστές ( ο Πρωθυπουργός πλειοδότησε ενώπιον της ΠτΔ, «βαρύς ο πέλεκυς της Δικαιοσύνης»), αλλά και οργάνωση (τώρα! στην  μέση της πύρινης λαίλαπας!) ειδικής μονάδας διερεύνησης των εμπρησμών. Ή πάλιν ο έτερος Καππαδόκης – υπουργός Επικρατείας, αυτός – Μάκης Βορίδης, που επανέφερε την βαριά υποψία περί εμπρηστών εκ Τουρκίας/περί ασύμμετρης επίθεσης, που ήδη κινητοποιεί (εκ των υστέρων, προφανώς) την ΕΥΠ για σχετική διερεύνηση: 16 χρόνια μετά τις πυρκαγιές της Ηλείας, η ίδια «ασύμμετρη επίθεση» στο προσκήνιο – με την δύσμοιρη την ΕΥΠ να εγκαλείται προδήλως για ανικανότητα (η δουλειά της είναι να προλαμβάνει το κακό, όχι να λειτουργεί ως ανακριτικό της Τροχαίας μετά το ατύχημα!) και με την Ελλάδα του 2023 να περιγράφεται ως ανοχύρωτη χώρα… Έκφραση βαριά, προσβλητική που όμως, μετά την κατάσταση στην μονάδα αιχμής της Πολεμικής Αεροπορίας – αυτό είναι η 111 Πτέρυγα Μάχης – κινδυνεύει να κυριολεκτείται.

Βέβαια , το «τις πταίει;» έχει ένα – μεγάλο, καθοριστικής σημασίας – πλεονέκτημα: οδηγεί στην εύκολη αντιπολιτευτική καταδίκη κατά των εκάστοτε ευρισκομένων σε θέση ευθύνης. Και –  το είπαμε ήδη – η εύκολη και αποτελεσματική αντιπολίτευση τι κάνει; Αποκλείει κάθε συγκροτημένη και πολύπλευρη διερεύνηση του ΤΙ έφταιξε – και, συνεπώς, μια κάπως συναινετική προσέγγιση στο ΤΙ πρέπει να αλλάξει, και ΠΩΣ. Πυρήνες άμεσης επέμβασης; Αναδιοργάνωση των γραμμών ευθύνης στα εμπλεκόμενα υπουργεία (μετά την πρακτική της rotation); Συντονισμός δυνάμεων ΠΡΙΝ την περίοδο πυρκαγιών; (45 φορείς χρειάζεται να συντονίζονται κατά την Επιτροπή Goldammer – μετά το Μάτι); Κινητοποίηση εθελοντών όλη την χρονιά; Νέος ρόλος Δασικής Υπηρεσίας; Συνειδητή υψηλή δαπάνη για συνδυασμό πτητικών μέσων νέας εποχής; Ουσιαστική στήριξη των πυροσβεστών και των πιλότων (όχι με την απονομή τιμών ηρώων όταν επέλθει η τραγωδία); Ο κατάλογος μακρύς.

Αν αυτός είναι ο πρώτος ανυποχώρητος εχθρός κάθε προσπάθειας για ουσιαστική συγκρότηση πολιτικής προστασίας, και μάλιστα αντιμετώπισης των πυρκαγιών με τις οποίες – το βλέπουμε! – θα ζήσουμε εφεξής μέχρι να φθάσουμε στην ερημοποίηση (που χρειάζεται ακόμη κάποια χρόνια…), ο δεύτερος είναι οι χαμηλές προσδοκίες. Στις οποίες χαμηλές προσδοκίες του κόσμου, των κοινών ανθρώπων που βλέπουν κάθε χρονιά τις πυρκαγιές να σαρώνουν, εγκαθιστούν και οι πρωτοβουλίες που ανακοινώνονται από τους (εκάστοτε0 κρατούντες. Προμήθεια νέων Canadair – αφού βέβαια επανεκκινήσει η γραμμή παραγωγής τους που έχει διακόψει λειτουργία – για το 2026-27 , δηλαδή – λίγα εικοσιτετράωρα πριν την τραγωδία του 47χρονου CL-215 που κατέπεσε. Εγκατάσταση δικτύων τηλε-παρακολούθησης των περιοχών υψηλού κινδύνου (αυτό έρχεται από την περυσινή εμπειρία). Καλύτερη συντονιστική λειτουργία του Συντονιστικού (μην γελάτε!) για παρέμβαση νωρίς στην πυρκαγιά – το είδαμε τουλάχιστον στην φετεινή Κηφισιά/Εκάλη.

Να είμαστε δίκαιοι: υπάρχει μια τουλάχιστον πολιτική που λειτουργεί, και λειτουργεί σωτήρια: Πρόκειται για το περιβόητο «112» και τις προληπτικές εκκενώσεις – αμφότερα διδάγματα της φρίκης των 103 νεκρών στο Μάτι. Το ζήτημα όμως είναι αυτή η  αποφυγή της απόλυτης τραγωδίας – η οποία είναι πολιτικά εναγές να γίνεται αντικείμενο συμψηφισμών: και καλά να το κάνουν αυτό οι ανόητοι τενόροι της μπλογκόσφαιρας, όχι όμως και το ίδιο το πολιτικό σύστημα! – να μην απομακρύνει από το στόχαστρο της προσοχής την υπόλοιπη αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και των πυρκαγιών.

Σαφώς, σαφέστατα, προηγείται η ανθρώπινη ζωή: θα ήταν αδιανόητο να υπάρξει συζήτηση επ’ αυτού. Αλλά μετά, αμέσως μετά, θάπρεπε να ορθώνεται απαίτηση αποτελέσματος. Συγκεκριμένου, μετρήσιμου αποτελέσματος – επιτελικό κράτος, γαρ! Το «ότι μπορούμε κάνουμε», όταν έρχεται μετά το «δεν είχαμε ανθρώπινα θύματα» (3 πολίτες νεκροί συν 2 πιλότοι εν ώρα καθήκοντος είναι διαχειρίσιμοι αριθμοί: πάλιν εναγής η σκέψη), και όταν μάλιστα συνδυάζεται με πολιτικό σιωπητήριο την ώρα της κρίσης, αποτελεί μια στάση που μπορεί άμεσα/βραχυπρόθεσμα να βολεύει καταστάσεις Μακροπρόθεσμα, όμως, τραυματίζει σε επίπεδο εμπιστοσύνης.