Η προσαρμογή της γεωργίας μετά τις καταστροφές:
διδάγματα από ένα παλιότερο κι ένα πρόσφατο AgriBusiness Forum

του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη 

Το φετεινό (6^ο) AgriBusiness Forum, που φέρνει μαζί συντελεστές του όλου αγροδιατροφικού τομέα – φέτος: «Στο μεταίχμιο της πράσινης, ψηφιακής και κλιματικής μετάβασης» – πραγματοποιήθηκε στα Γραφεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με νωπή την μνήμη και τις εικόνες από τις καταστροφικές πλημμύρες στην Θεσσαλία. Αυτό ακριβώς υποχρέωσε την μακροπρόθεσμη ματιά του Forum, που προκύπτει ιδίως από την συνειδητοποίηση της κλιματικής αλλαγής (χαρακτηριστική η συζήτηση που άνοιξε: πρόκειται για «κλιματική κρίση», έκφραση που τονίζει την καταστροφική ένταση των φαινομένων που ζούμε; ή μήπως τελικά σωστότερα να μιλούμε για «κλιματική αλλαγή» που υποδηλώνει το βάθος χρόνου και την ανεπίστρεπτη διάσταση της μεταβολής;), να συνδυαστεί με την συζήτηση για την αντιμετώπιση του άμεσου αδιεξόδου περιοχών όπως ο Θεσσαλικός κάμπος ή το Πήλιο.

Σε περισσότερες από μια συζητήσεις του πάνελ, αναδείχθηκε το γεγονός ότι σε προγενέστερη διοργάνωση του AgriBusiness (το Thessaly Forum 2021, στα Τρίκαλα, με θεαματική «Το μέλλον του Θεσσαλικού κάμπου») τα προβλήματα υδάτινων πόρων είχαν προσεγγισθεί διεξοδικά («Αχελώος, ταμιευτήρες, διαχείριση υδάτων»). Ενώ αναφέρθηκε και ότι ο τότε και μέχρι τις πρόσφατες εκλογές Περιφερειάρχης Κώστας Αγοραστός είχε κρατηθεί αποστασιοποιημένος, στην καλύτερη περίπτωση, από την εκεί συζήτηση. Επίσης χαρακτηριστικό: στο τωρινό AgriBusiness Forum, εκ των βασικών εισηγητών ήταν ο Δημήτρης Κουρέτας, καθηγητής Φυσιολογίας Ζωικών Οργανισμών στο Παν/μιο Θεσσαλίας^. δεν μπόρεσε να μετάσχει στις εργασίες, αντικαθιστάμενος από την καθηγήτρια Αγγελική Καυγά του Παν/μίου Πατρών, διότι …ολοκλήρωνε τις ημέρες εκείνες την προεκλογική του εκστρατεία, που τον έφερε νέο Περιφερειάρχη Θεσσαλίας. Πάντως, η προ διετίας συζήτηση για τους υδάτινους πόρους και την διευθέτησή τους στον κάμπο, με αιχμή την μη-ολοκληρωμένη σχεδίαση (και υλοποίηση…) των αντιπλημμυρικών παρεμβάσεων ήταν εκεί, στην τωρινή εκδήλωση, παρούσα σε κάθε στροφή. Μαζί βέβαια και με την προσπάθεια αξιολόγησης και της έκτασης και του χρονικού ορίζοντα αποκατάστασης των τωρινών ζημιών – ακριβώς την ίδια στιγμή που οι μεγάλες προκλήσεις ορίζουν την συνολική  προοπτική. Στην Ελληνική όσο και στην Ευρωπαϊκή γεωργία.

Σ’ αυτήν, λοιπόν, την μακροπρόθεσμη προοπτική, η αναμενόμενη πλέον με βεβαιότητα σοβαρή επιβάρυνση στο περιβάλλον και την ποιότητα της ζωής παγκοσμίως επιβάλλει σειρά παρεμβάσεων: πέρα από την δημιουργία κατάλληλων υποδομών (με τι κόστος; τι χρηματοδότηση; σε τι χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης;), τίθεται το ζήτημα της προώθησης νέων ποικιλιών με ανθεκτικότητα στις νέες συνθήκες (ιδίως υψηλές θερμοκρασίες/ξηρασία), συν προσαρμοσμένες καλλιεργητικές μεθόδους και εργαλεία, καθώς και αντίστοιχα κίνητρα στους παραγωγούς.

Μια διάσταση που ήδη εδώ και χρόνια διαφαινόταν να βαραίνει, ήταν η ασφυξία που παρατηρείται σταδιακά στους ασφαλιστικούς οργανισμούς/τα συστήματα ασφάλισης της παραγωγής (ιδίως ΕΛΓΑ), και τούτο παρά την στήριξη από τον κρατικό Προϋπολογισμό. Εδώ, απαραίτητη η αναθεώρηση των Ευρωπαϊκών κανόνων που συμβάλλουν στην δημιουργία ασφυκτικής κατάστασης: όλοι γνωρίζουν ότι οι ανάγκες για αποζημιώσεις θα αυξηθούν κατακόρυφα τα ερχόμενα χρόνια.

Οι διαδοχικές κρίσεις – κορωνοϊός, Ουκρανική κρίση με επισιτιστική διάσταση, διάσταση εφοδίων/λιπασμάτων και παρεπόμενη ενεργειακή διάσταση – καθιστά τους φιλόδοξους περιβαλλοντικούς στόχους της ΕΕ (για κλιματική ουδετερότητα σε ορίζοντα 2050) ακόμη πιο δύσκολα επιτεύξιμους. Ιδίως άμα ρεαλιστικά συσχετισθούν με την «ανακαλυπτόμενη εκ νέου» επισιτιστική ασφάλεια.

Εν τω μεταξύ, η υπό εξέλιξη νέα ΚΑΠ 2023-27 οδηγεί μεγάλο μέρος των πόρων που προβλέπει (40%) σε ενισχύσεις που στοχεύουν επιδόσεις σε επίπεδο περιβάλλοντος, κλίματος και βιοποικιλότητας. Δεν είναι βέβαιο ότι το μέγεθος των προκλήσεων αυτών έχει αληθινά συνειδητοποιηθεί. Ένα είναι βέβαιο: οι εφαρμοζόμενες πολιτικές οφείλουν να έχουν μακροπρόθεσμο ορίζοντα που σαφώς να υπερβαίνει την μια κυβερνητική θητεία και να φθάνουν σε ορίζοντα 10ετίας. (Ήταν ενθαρρυντικό, όσο και σπάνιο για τα Ελληνικά δεδομένα, ότι ο νυν Γ.Γ. Ενωσιακών Πόρων και Υποδομών στο υπ. Γεωργίας Δημήτρης Παπαγιαννίδης αναφέρθηκε θετικά σε κινήσεις και επιλογές προηγούμενων φάσεων/Κυβερνήσεων, όπως εκείνες του επίσης παρευρισκόμενου προκατόχου του Χαράλαμπου Κασσίμη).

Σε πολλές συζητήσεις τονίσθηκε ότι η ούτως ή άλλως αναγκαία ενσωμάτωση – προηγμένης αλλά και κατάλληλης – τεχνολογίας στην καλλιέργεια και στην επεξεργασία των αγροτικών προϊόντων επείγει να ενταθεί στην Ελληνική πραγματικότητα. Η «τετραπλή έλικα» που μέχρι προ ετών εθεωρείτο απλώς εμπνευστική συζήτηση (συνεργασία επιστήμης/ΑΕΙ, καλλιεργητών, βιομηχανίας και διοίκησης σε όλα τα επίπεδα) είναι πλέον απολύτως απαραίτητη. Και μάλιστα με πρόσθετες απαιτούμενες συνθήκες στήριξης από την τοπική κοινωνία.

Την ίδια , ωστόσο, στιγμή που σ’ εμάς συνεχίζουν να συσσωρεύονται αδυναμίες προσέλευσης των καλλιεργητών στις νέες μεθόδους, η γεωργική πραγματικότητα σε χώρες όπως η Ολλανδία ή το Ισραήλ (δύο άκρα…) βρίσκεται σε νέα τεχνολογική απογείωση: τηλεπισκόπηση, γεωργία ακριβείας, ολοκληρωμένες εφαρμογές οδηγούν την συζήτηση. Η πρακτική των living labs που στηρίζεται από την ΕΕ δίνει την ευκαιρία «μπολιάσματος» βέλτιστων πρακτικών – πλην όμως στην Ελληνική περίπτωση βρίσκεται ακόμη πολύ πίσω. Στην ίδια συζήτηση μπορεί να ενταχθεί και η όλο σημαντικότερη διάσταση «κυκλικής γεωργίας» που όχι μόνο εξοικονομεί πόρους, αλλά και συνολικά βελτιώνει τις πρακτικές, και μάλιστα σε εποχές υψηλού ενεργειακού κόστους/κόστους εισροών.

Η οικονομική διάσταση από πάγιο ήδη πρόβλημα κινείται προς κατεύθυνση παρόξυνσης: πολλές αγροτικές εκμεταλλεύσεις αντιμετωπίζουν πρόβλημα δανειοδότησης, και μάλιστα με διάσταση πιστωτικού κενού που εμφανίζεται ήδη στην προχρηματοδότηση των καλλιεργειών (μέρος του καλύπτεται από τις επιχειρήσεις εφοδίων, οι οποίες όμως βρίσκονται έτσι να σηκώνουν όλο και μεγαλύτερο πιστωτικό κίνδυνο). Μονόδρομος καθίσταται πλέον η διεκδίκηση της δημιουργίας Ταμείου για την απορρόφηση των συσσωρευμένων ζημιών – παρόλες τις ακαμψίες Βρυξελλών.

Σε επίπεδο πόρων και δράσεων ΚΑΠ, η διαθεσιμότητα είναι μεγάλη αν και η αιρεσιμότητα της νέας ΚΑΠ και η απαιτητικότητα της Πράσινης Συμφωνίας δημιουργεί νέες απαιτήσεις για τους Έλληνες γεωργούς. Πάντως θετικά λειτουργούν νέες προσεγγίσεις τραπεζικής χρηματοδότησης, όπως η συμβολαιακή γεωργία και η embedded τραπεζική (προσφορά ολοκληρωμένου συνόλου υπηρεσιών) .

Τέλος, θέματα κατάρτισης και επιμόρφωσης, που και στο παρελθόν έχουν τεθεί εμφατικά, αποκτούν πλέον πιεστικό χαρακτήρα. Καθώς και η αναγκαιότητα της παροχής γεωργικών συμβουλών από κατάλληλο στελεχιακό δυναμικό και με μεθόδους που να προσπερνούν την δυσπιστία ή απροθυμία του αγροτικού κόσμου, εξασφαλίζοντας την συμμετοχή στην πράξη.