Γεωργία και αγροδιατροφικά συστήματα σε φάση μετάβασης

του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη

Την ουσιαστική διάσταση της έννοιας «μετάβαση», μετάβαση στην ψηφιακή/τεχνολογικά ωθούμενη και στην πράσινη/επιβαλλόμενη από την κλιματική κρίση εποχή, επεδίωξε να αναδείξει η διοργάνωση τριήμερης συζήτησης από το AgriBusinessForum και του Ελληνικού Συνδέσμου Φυτοπροστασίας/ΕΣΥΦ με συμμετοχή από παράγοντες όλου του αγροδιατροφικού τομέα. Οι κρίσεις των τελευταίων χρόνων, πρώτη εκείνη του Covid-19 με ό,τι έφερε ως διατάραξη στις εφοδιαστικές αλυσίδες, ύστερα εκείνη του πολέμου στην Ουκρανία με την ενεργειακή αναταραχή που προκάλεσε αλλά και με την ευθεία διατάραξη σε επίπεδο λιπασμάτων και εφοδίων και στην εμπορία σιτηρών, ελαίων κοκ επανέφεραν στο προσκήνιο το ερώτημα της επισιτιστικής επάρκειας. Το οποίο είχαμε την τάση να παραβλέπουμε, στις φάσεις έως τώρα επικέντρωσης του ενδιαφέροντος σε θέματα τιμών των τροφίμων, ή πάλι αγροτικού εισοδήματος και χρηματοδότησης των επενδύσεων στην γεωργία.

Ωστόσο, όλες αυτές οι πιέσεις δεν θα ήταν σώφρον να απομακρύνουν από την προσοχή όσων ασχολούνται με τον αγροδιατροφικό τομέα, εκείνων που χαράσσουν πολιτική αλλά και της ευρύτερης κοινής γνώμης το γεγονός ότι η ΚΑΠ όπως εφαρμόζεται και θα συνεχίσει να εφαρμόζεται «υποχρεούται» να είναι συμβατή με την Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ. Με την προστασία του περιβάλλοντος, την βιοποικιλότητα και την ενεργειακή προσαρμογή να είναι υποχρεωτικά ενσωματωμένες στα Στρατηγικά Σχέδια του κάθε Κράτους Μέλους: 40% των πόρων κατευθύνονται προς αυτούς τους στόχους.

Αποτέλεσμα: ενσωματώνονται στην ίδια την ΚΑΠ στοιχεία αντιπαράθεσης μεταξύ της επιδιωκόμενης ποσοστικά και ποιοτικά σημαντικής παραγωγής και της επισιτιστικής ασφάλειας αφενός, της προστασίας του περιβάλλοντος και της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή αφετέρου. Αύξηση των ήπιων μορφών καλλιεργειών, αύξηση των βιολογικών προϊόντων, αύξηση των συνειδητά ακαλλιέργητων εκτάσεων καθώς και 50% μείωση της χρήσης χημικής φυτοπροστασίας υποχρεώνουν σε σημαντικές προσαρμογές. Ενώ δεν λείπουν και οι πιέσεις σε επίπεδο συνολικού αγροτικού εισοδήματος.

Καθώς πλέον τα μέτρα ενίσχυσης της αγροτικής παραγωγής καθώς και των αποφασιζομένων επενδύσεων συνοδεύονται από δεσμευτικούς στόχους/μετρήσιμες επιδόσεις που λειτουργούν με την μορφή conditionality/αιρεσιμότητας, γίνεται φανερό ότι αυτού του είδους η συνειδητοποίηση χρειάζεται να διαχυθεί σε όλο τον αγροτικό κόσμο και την αγροδιατροφική αλυσίδα. Ένας «πράσινος κοινωνικός διάλογος» οφείλει να αναπτυχθεί, ενώ προτυπα προγράμματα του τύπου των EcoShemes ή πάλι να υπάρξει ενσωμάτωση καινοτομικών προσεγγίσεων της λογικής ΑKIS (από το ακρωνύμιο των Συστημάτων Αγροτικής Γνώσης και Καινοτομίας/Agricultural Knowledge and Information Systems) στην γεωργική πρακτική.

Προσεγγιζόμενη η προβληματική του αγροδιατροφικού από ένα πλανητικό επίπεδο, οδηγεί στην διαπίστωση ότι σήμερα έχουν κατορθωθεί να διατρέφονται με σύγχρονη γεωργία 5 δις ανθρώπων, στην ίδια καλλιεργούμενη έκταση^. με προοπτική να χρειαστεί η κάλυψη αναγκών άλλων 2 δις ανθρώπων. Και τούτο την στιγμή που οι καταστροφές από φυσικά φαινόμενα που κι εμείς γνωρίσαμε – παράδειγμα ο Daniel με τις πλημμύρες στην Θεσσαλία, δίπλα ακριβώς στην οποία διεξάγονταν οι εργασίες του Συνεδρίου AgriBusiness/ΕΣΥΦ, με συμμετέχοντες και ανθρώπους με άμεση εμπειρία της καταστροφής – ανεβάζουν την πήχυ για προστασία και διευθετήσεις. Η ΕΕ δεν μπορεί να μην ακολουθήσει στην προσέγγιση αυτή…

Παρουσίαση της λειτουργίας της Triple Helix αγροτικών συνεταιρισμών/φορέων τοπικής-περιφερειακής Κυβέρνησης/Πανεπιστημίων-ερευνητικών Κέντρων (που τώρα πλέον λειτουργεί ως Quadruple Helix, με την συμμετοχή στην διαμόρφωση πολιτικής να αποτελεί την τέταρτη συνιστώσα) με βάση το Ολλανδικό παράδειγμα, υπογράμμισε την  εταιρικότητα της σχέσης σε λογική partnership, που «αποκλείει» την συζήτηση για το ποιος κυριαρχεί στο εν λόγω σχήμα. Η ανάγκη οδηγεί σε συνεργατικότητα, πράγμα που δεν αποκλείει μεν τις εντάσεις αλλά τελικά καταλήγει στην συμφωνία: η συνέργεια, η συνεργατική λειτουργία έχει εμπεδωθεί διαχρονικά.

Στην συζήτηση πάλι γύρω από την δημιουργία συνεργειών του πρωτογενούς με τον τριτογενή τομέα, την ξενοδοχία και εστίαση, στην περίπτωση της Μεσσηνίας, η εμπειρία του Ιδρύματος Κωνσταντακόπουλου στάθηκε ιδιαίτερα στην έμφαση σε τέτοιες μεθόδους συζήτησης, ώστε ακριβώς να μην υπάρχει η διάσταση του «ποιος οδηγεί» – και ακόμη λιγότερο «ποιος επιβάλλεται».

Ακόμη σε παρέμβαση σχετικά με την λειτουργία των συνεταιρισμών υπό τις συνθήκες της τωρινής εποχής εξηγήθηκε πως η ίδια η ανάγκη είναι που οδήγησε στην υπέρβαση των αρνητικών στερεοτύπων, τα οποία σε προηγούμενες εποχές είχαν επικρατήσει σχετικά με το συνεταιριστικό κίνημα. Τα συνεταιριστικά σχήματα λειτουργούν πλέον ως «ελκυστές» στην διαμόρφωση και την λειτουργία διατροφικών συμπράξεων. Βαθμιαία, η λογική των συνεργειών θεωρείται ότι έχει εγκατασταθεί στον αγροδιατροφικό τομέα.

Όσον αφορά την διάσταση της διαθέσιμης χρηματοδότησης για την γεωργία/τον αγροδιατροφικό τομέα, επισημάνθηκε ότι και οι διαθέσιμοι πόροι είναι επαρκείς και οι σχετικές δράσεις κατάλληλες ειδικά στην τωρινή φάση κρίσεων, για την διαμόρφωση συνθηκών ανθεκτικότητας και ανταγωνιστικότητας. Πλην όμως οι κατά καιρούς προβαλλόμενες αιτιάσεις για αδυναμίες δεν πρέπει να παραβλέπουν το ότι και το χρηματοδοτικό πλαίσιο, και οι εντός αυτού κατανομές και ισορροπίες είναι δεδομένες και συμφωνημένες σε επίπεδο ΕΕ. Έτσι, ο κανονισμός της ΚΑΠ δέχεται μείωση των πόρων της βασικής ενίσχυσης με λογική δημιουργίας Ταμείου Αλληλοβοήθειας, πλην όμως αυτή η επιλογή δεν έχει γίνει από την Ελλάδα. Όπως δεδομένη είναι και η στροφή της ΚΑΠ σε περιβαλλοντική κατεύθυνση καθώς και η διάσταση της αιρεσιμότητας σε σειρά από παρεμβάσεις, που περιλαμβάνουν στόχους οι οποίοι οφείλουν να επιτυγχάνονται για να μην προκύπτουν περικοπές.

Τέλος, με ιδιαίτερη επικαιρότητα μετά τις φετεινές πυρκαγιές και – κυρίως – τις πλημμύρες στην Θεσσαλία, φωτίσθηκαν τρία στοιχεία: η προβληματική πλέον κάλυψη των ζημιών, που υποχρεώνει πέραν των πόρων του Οργανισμού Γεωργικών Ασφαλίσεων/ΕΛΓΑ σημαντική συνδρομή από πόρους του Προϋπολογισμού μέσω ρήτρας de minimis (που δημιουργεί άλλης τάξεως προβλήματα)^. η συσσώρευση ζημιών, που εν μέρει βαρύνουν επιχειρήσεις εφοδίων, ενώ ανοίγουν και θέμα δημιουργίας ενός Ταμείου Συσσωρευμένων Ζημιών^. η έμφαση που όλο και περισσότερο χρειάζεται να δοθεί στα μέτρα πρόληψης/δημιουργίας υποδομών προστασίας. Η σταθερά επιδεινούμενη επιβάρυνση από τα ακραία καιρικά φαινόμενα και την εγκατάσταση της κλιματικής αλλαγής στο προσκήνιο δημιουργεί ανάγκη για συνολική αναθεώρηση του καθεστώτος λειτουργίας του ΕΛΓΑ και της δημιουργίας μηχανισμού αντιστάθμισης των ζημιών και αντιμετώπισης των κινδύνων στον αγροδιατροφικό τομέα σε μονιμότερη, αξιόπιστη βάση.