Η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ, Γρηγόρη Λαμπράκη, από το παρακράτος της Δεξιάς, υπήρξε αναμφίβολα η στιγμή που καθόρισε τη ζωή του Χρήστου Σαρτζετάκη. Η αδιάλλακτη στάση του στη διερεύνηση της υπόθεσης “πληρώθηκε” με αποπομπή, φυλάκιση και βασανισμό κατά τα χρόνια της Δικτατορίας. Και μπορεί όσοι επιχείρησαν τότε τη συγκάλυψη να επιβραβεύτηκαν από τη Δικτατορία (ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Κωνσταντίνος Κόλλιας, έγινε πρωθυπουργός, ο γενικός γραμματέας στο υπουργείο Βορείου Ελλάδος, Ιωάννης Χολέβας, που κατηγορήθηκε ως σύνδεσμος κράτους-παρακράτους, έγινε υπουργός Ναυτιλίας και ο πρόεδρος των ενόρκων στη δίκη που ακολούθησε, Βύρων Αντωνιάδης, έγινε δήμαρχος Θεσσαλονίκης), πλην όμως όταν αποκαταστάθηκε η Δημοκρατία ο Χρήστος Σαρτζετάκης ήταν εκείνος που ανταμείφθηκε με το αξίωμα του Προέδρου της.

Όλα αυτά είναι, λίγο-πολύ γνωστά, όπως και η εξαιρετική σχετική ταινία του Κώστα Γαβρά. Εκείνο που δεν είναι τόσο γνωστό είναι το ακριβές αποτέλεσμα της έρευνας του Χρήστου Σαρτζετάκη. Το πλήρες πόρισμα, μαζί με την καταγραφή της ιστορίας από την οπτική γωνία του πρωταγωνιστή, περιλαμβάνεται στο δίτομο έργο “Επιτελών το Καθήκον μου”, που κυκλοφόρησε το 2017 από τις εκδόσεις Κέρκυρα. Ακολουθεί μικρό απόσπασμα από την παρουσίαση της έκδοσης, την Παρασκευή 20 Ιανουαρίου 2017, στην Αίθουσα Τελετών της Παλαιάς Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ και στη συνέχεια η τότε παρουσίαση της βραδιάς στο blog του Αντώνη Παπαγιαννίδη.

Πώς  η ιστορία φωτίζει το σήμερα

Ήταν την περασμένη Παρασκευή, στην ιστορική Αίθουσα Τελετών της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ που έγινε στην Θεσσαλονίκη, παρουσίαση του βιβλίου “Επιτελών το Καθήκον μου” του Χρήστου Σαρτζετάκη των Εκδόσεων Κέρκυρα. Με αυτό, θυμίζουμε, ο ανακριτής της Υπόθεσης Λαμπράκη και μετέπειτα έως και Πρόεδρος της Δημοκρατίας,  έχει δώσει την οριστική του κατάθεση επί των γεγονότων που συγκλόνισαν την Ελλάδα στην δεκαετία του 60, αλλά και καθόρισαν πολλά στον μετέπειτα δημόσιο βίο της χώρας.

Αυτό που ξεκίνησε ως παρουσίαση,  εξελίχθηκε σε κάτι πολύ περισσότερο. Έγινε μια συνολική αναδρομή στην εποχή εκείνη όπου η Δημοκρατία χρειάστηκε αγώνες για να παραμείνει όρθια και για να αμυνθεί ενάντια στο παρακράτος και τους σκοτεινούς μηχανισμούς του. Στα “άγρια χρόνια” που έφεραν πολλούς σε διασταύρωση με την Ιστορία.

Σ’ αυτή την συγκυρία, ο Κώστας Γαβράς – ο σκηνοθέτης του “Ζ” που έκανε την Υπόθεση Λαμπράκη και την φιγούρα του Χρήστου Σαρτζετάκη γνωστή σ’ όλη την Ευρώπη αλλά και τον κόσμο το 1968, αφότου δηλαδή στην Ελλάδα η Χούντα είχε επαληθεύσει τις πιο σκοτεινές σκιές της υπόθεσης – αφηγήθηκε πώς, γι αυτόν, η υπόθεση εκείνη έδειξε το πώς ο Εμφύλιος συνεχίστηκε στην Ελλάδα με άλλα μέσα. Πώς η τύχη του να βρεθεί στον Στρατό ο αδελφός του με τον συγγραφέα του “Ζ”, τον Βασίλη Βασιλικό, τού έφερε στα χέρια το βιβλίο,που τον έκανε απο την αρχή να πεί “Ενα φίλμ υπάρχει εδώ, γεννιέται “. Πώς η συμπαράσταση του επίσης αυτοεξόριστου μεγάλου Ισπανού λογοτέχνη Χόρχε Σεμπρούν έκανε εφικτη την δομήση του σεναρίου, την αναζήτηση χρηματοδότησης αλλά και φωτεινών ηθοποιών σαν τον Υβ Μοντάν, τον Ζαν-Λουϊ Τρεντινιάν, την Ειρήνη Παππά που “έδωσαν” την εικόνα της Υπόθεσης Λαμπράκη στο διεθνές κοινό. Πώς η δυσκολία να βρεθεί χρηματοδότηση, αλλά και η αδυναμία να γίνουν γυρίσματα στην Ελλάδα, οδήγησαν την κινηματογράφηση στην Αλγερία του Μπουμεντιέν – όπου αρχικά το εκεί στρατιωτικό καθεστώς αυτονόητα δίστασε, ύστερα όμως στήριξε το εγχείρημα για να δείξει ότι “εμείς κάναμε διαφορετική Επανάσταση!”, φθάνοντας να αδειάσει το Αλγέρι για 10 μέρες ώστε να γίνουν απρόσκοπτα τα γυρίσματα! Πώς , τις πρώτες μέρες της προβολής στο Παρίσι, το “Ζ” τράβηξε λιγοστό μόνο κόσμο· αλλά σιγά-σιγά η προσέλευση του κοινού πύκνωσε· πώς ο κόσμος άρχισε, στις αίθουσες, να χειροκροτεί και να ζητωκραυγάζει· πώς βαθμιαία το “Ζ” έγινε εμβληματική ταινία και, δεκαετίες αργότερα, άνθρωποι ρωτούσαν τον Κώστα Γαβρά “τι απέγινε ο νεαρός ανακριτής της υπόθεσης”…

Ο Βασίλης Βασιλικός, πάλι, περιέγραψε πώς ενώ μελετούσε και σχεδίαζε το υλικό για το “Ζ”, έφθασε  μια μέρα στην πόρτα του ένα φορτηγάκι με 40 κούτες προανακριτικό υλικό της δικογραφίας· πώς, το γεγονός ότι ο ίδιος είχε σπουδάσει νομικά, του επέτρεψε να κατανοήσει την διαδρομή της υπόθεσης· πώς η ίδια η εξέλιξή της και η κάλυψη απο τους δημοσιογράφους της εποχής – Γιάννη Βούλτεψη, Γιώργο Ρωμαίο, Γιώργο Μπέρτσο – τον έκανε να συνδυάσει μια πλοκή αστυνομικού μυθιστορήματος με την αποκάλυψη των σκοτεινότερων πτυχών μιας ούτως ή άλλως σκοτεινής εποχής· πώς, γι αυτόν ΒορειοΕλλαδίτη, το κλίμα της εποχής στην Θεσσαλονίκη, εκείνο “που έφαγε τον Λαμπράκη” ήταν και εκείνο που πρωταγωνίστησε αληθινά στο βιβλίο – κι αργότερα στην ταινία.

Μιλώντας με την δική του, αναλυτική γλώσσα, ο Βαγγέλης Βενιζέλος εξήγησε πώς, για την δικη του ματιά, η διαδρομή του Χρηστου Σαρτζετάκη δείχνει το πώς λειτουργεί ως δοκιμασία “η διασταύρωση με την ιστορία”. Αλλά και πώς η Υπόθεση Λαμπράκη ανέδειξε – ως στιγμή που έκρινε πολλά πράγματα, το πώς το μετεμφυλικό Κράτος , η λειτουργία παραΣυντάγματος και παρακράτους χρειάστηκε πάλη σε πολλά επίπεδα (όχι το λιγότερο στο εσωτερικό της Δικαιοσύνης, αλλα και με την πολιτικη εξουσία, το βαθύ κράτος) προκειμένου να επικρατήσει εκεινο που περιέγραψε ως “δεδικασμένο της Ιστορίας”. Και  το οποίο τελικά επεκράτησε.

Για μιαν ακόμη φορά, να θυμηθούμε το πώς η Ιστορία φωτίζει – φορες-φορές επικίνδυνα διδακτικά – το σήμερα. Σ’ αυτό στάθηκε ο Ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ Γιάννης Κουκιάδης, δηλαδή στο πώς η σημερινή τάση για αποσταθεροποίηση των θεσμών, η αυξημένη ιδιώτευση αντι της πρόταξης του συλλογικού συμφέροντος, καθιστά το αφήγημα του “Επιτελών το Καθήκον μου” του Χρ. Σαρτζετάκη δυσάρεστα επίκαιρο. Ο ίδιος, μίλησε και για την “απεριόριστη μοναξιά του ανακριτή” της Υπόθεσης Λαμπράκη, με όλη την ευθύνη που εκείνος σήκωσε στους ώμους του, ως συστατικό της αναμέτρησής του με την Ιστορία.

Κλείνοντας την εκδήλωση ο ίδιος ο Χρήστος Σαρτζετάκης εξήγησε πως, πέρα από την ίδια την αφήγηση του βιβλίου “Επιτελών το Καθήκον μου”, η περιγραφή του πολιτικοκοινωνικού περίγυρου και η αναζήτηση των επακόλουθων προϋπέθεσε να αναμείνει μια εποχή χωρίς πάθη αντιπαλότητες και ένταση αντίστοιχα με εκείνα της εποχής στην οποία διαδραματίστηκε η Υπόθεση Λαμπράκη για να δώσει την κατάθεσή του, με βάση την αναζήτηση της αντικειμενικότητας. Γι αυτόν, η σύνθεση των γεγονότων της εθνικής ζωής, η αναπαράσταση μιας εποχής που οι νέοι αγνοούν, η επαναφορά ιστορικών αληθειών που αρχίζουν να αποβάλλονται απο την ζωή σήμερα, είναι περισσότερο αναγκαία παρά ποτέ. Για τον Χρήστο Σαρτζετάκη η ιστορία, η αληθινή ιστορία, αποτελεί απόλυτη προϋποθεση της γνώσης του παρόντος.

 ΑΔΠ