Μια καλειδοσκοπική «ανάγνωση» της Επανάστασης του ‘21
Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες προσπάθειες για εξιστόρηση και κάλυψη του ιζήματος που έχει αφήσει στη συλλογική συνείδηση της Ελλάδας το Εικοσιένα –ήδη οι εορτασμοί των 200 ετών αποτελούν αχνή ανάμνηση– υπήρξε η σειρά της «Ιστορικής Βιβλιοθήκης 1821» του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ.
Εκείνο που ξεχώρισε αληθινά σ’ αυτήν την προσπάθεια ήταν το ευρύ φάσμα της θεματολογίας – μαζί και με την ευσύνοπτη και ανοιχτή προς τον μέσο ενδιαφερόμενο αναγνώστη παρουσίαση του κάθε θέματος.
Έτσι, οι «Οθωμανικές αφηγήσεις για την Ελληνική Επανάσταση: από τον Γιουσούφ μπέη στον Αχμέτ Τζεβντέτ πασά» (της Σοφίας Λαΐου και του Μαρίνου Σαρηγιάννη) παρακολουθούν την πορεία των πολιτικών αντιλήψεων των Οθωμανών όσον αφορά τα εθνικά κινήματα του 19ου αιώνα (ανάμεσα στα οποία η Ελληνική Επανάσταση έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο), αλλά και τις πιο άμεσες αφηγήσεις στιγμιότυπων της Επανάστασης μέσα από οθωμανικά κείμενα.
Την πικρή ιστορία των «Απομάχων Αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 στο Οθωνικό Κράτος» παρουσιάζει ο Σάκης Γκέκας, αξιοποιώντας αρχειακές πηγές και αφηγήσεις προκειμένου να αναδείξει τη συλλογική και ανθρώπινη συνάμα εικόνα όσων –απομάχων, αναπήρων, χηρών, ορφανών– έμειναν πίσω μετά τα χρόνια του Αγώνα. Και διεκδίκησαν στήριξη, ή πάντως αναγνώριση, προσοχή…
Η διάσταση της Τέχνης ως αφήγησης και συνάμα ως τρόπου διάσωσης της εικόνας του Εικοσιένα φιλοξενήθηκε τόσο στις «Εικόνες του Αγώνα των Ελλήνων στην Ιστορική ζωγραφική της Ευρώπης» της Ευγενίας Δρακοπούλου όσο και στην αναζήτηση «Διαλόγου με την Ιστορία: Η νεοελληνική Ποίηση και το Εικοσιένα» της Έφης Σταυροπούλου. Είτε για να διασυνδεθεί η εμπειρία και η μνήμη του Αγώνα με τα διαχρονικά συλλογικά αφηγήματα των Ελλήνων μέσα από την ποίηση, είτε για να αναδειχθεί η εικόνα που προσέλαβαν οι ξένοι –ιδίως οι Ευρωπαίοι– σχετικά με την εξέγερση των Ελλήνων, η γλώσσα της τέχνης έπαιξε καθοριστικό ρόλο.
Άλλωστε, και το «Στη δίνη της Χιακής καταστροφής: Διασταυρούμενες ιστορίες και συλλογική ταυτότητα» της Μαρίας-Χριστίνας Χατζηϊωάννου –με εξώφυλλο από τον πίνακα του Ντελακρούα «Η σφαγή της Χίου»– συνθέτει καταθέσεις και προσωπικές/οικογενειακές μαρτυρίες με τη διεθνή, μέχρι Αμερικής, απήχηση της καταστροφής.
Το πόσο πιο πολύπλοκη από τη συνήθη/«σχολική» πρόσληψη της ταυτότητας των εξεγερμένων υπήρξε η τότε πραγματικότητα –αλλά και πόσο στη χρονική διάρκεια τα πράγματα ξέφυγαν…– δείχνει το «Δεν είν’ ο περσινός καιρός: Έλληνες κλεφταρματωλοί και Αλβανοί στασιαστές (1829-1831)» του Βασίλη Κ. Γούναρη, ενώ την αντίστοιχη πολυπλοκότητα που είχε η χρηματοδότηση του Αγώνα παρουσιάζει το «Εκ του υστερήματος αρμάτωσαν…» με αφορμή την ιστορία της υδραίικης φρεγάτας «Τιμολέων» από την Ευτυχία Λιάτα.
Μία ακόμη προσέγγιση της υπό προετοιμασία ακόμη Επανάστασης με μάτια από τη βικτωριανή Αγγλία το «Η Ελίζαμπεθ Έντμοντς βιογραφεί τον Ρήγα», που παρουσιάζεται και αναλύεται από τη Γεωργία Γκότση.
Τέλος, την ιδιαίτερη σχέση που αποδείχθηκε ότι είχαν οι Έλληνες κατά την εξέγερσή τους με τα αρχεία που βρίσκονταν σε κάθε γωνιά της χώρας τους –και τούτο από τις συνθήκες του «πυρετού των μαρμάρων» των Ευρωπαίων συλλεκτών της εποχής– αναδεικνύει το «Οι αρχαιότητες στα χρόνια της Επανάστασης» των Σοφίας Ματθαίου και Αθηνάς Χατζηδημητρίου.
Αυτό λοιπόν το διαφοροποιημένο αλλά και συνεκτικό συνάμα ιστορικό ταξίδι στο οποίο είχε προσκαλέσει το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών ως σειρά «Ιστορική Βιβλιοθήκη 1821» (με υπεύθυνη τη Μαρία-Χριστίνα Χατζηιωάννου και στήριξη από το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη) αφήνει πίσω ένα διακριτό ίχνος της «Πρωτοβουλίας 1821-2021» των 16 κοινωφελών ιδρυμάτων που συμμετείχαν και μ’ αυτόν τον τρόπο στον εορτασμό της 200ετηρίδας.
