Μετασχηματισμός της Ευρώπης: Δοκίμια προς τιμήν του Λουκά Τσούκαλη

Επιμέλεια: Helen Wallace, Νίκος Κουτσιαράς, Γιώργος Παγουλάτος

Εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2022, σελίδες 370

———

Μεταφορά στα Ελληνικά του «Europe’s Transformation: Essays in honour of Loukas Tsoukalis”, OxUP 2021, το συλλογικό αυτό έργο έρχεται να παρακολουθήσει – περισσότερο κι από την ακαδημαϊκή πορεία, τις θεματικές ενασχολήσεις και την συνολική τοποθέτηση του Λουκά Τσούκαλη στα Ευρωπαϊκά θέματα, όπως θα έκανε ένας παραδοσιακός Τιμητικός Τόμος – την διαδρομή των ίδιων των Ευρωπαϊκών εξελίξεων. Με κριτική διάθεση και μελλοντοστραφή κατεύθυνση.

Στεκόμαστε εξαρχής στην μελλοντοστραφή κατεύθυνση επειδή, προκειμένου να στηριχθεί η λογική της προϊούσας Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, δεν αποφεύγεται – το αντίθετο μάλιστα! – το ναρκοπέδιο της κλιματικής κρίσης, όπου μάλιστα στρατεύεται τόσο ο (πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας) Ενρίκο Λέττα όσο και – λιγότερο αναμενόμενο – ο (πρώτος Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου) Χέρμαν βαν Ρομπάϊ. Δίπλα σ’ αυτό, βλέπουμε το λιγότερο αναγνωρίσιμο ως ναρκοπέδιο ζήτημα του πώς θα επενεργήσει η ψηφιακή μετάβαση: το θέμα αυτό προσεγγίζεται ως βραχίονας ισχύος μεν από τον (πανεπιστημιακό , μέλος της Επιτροπής Υψηλού Επιπέδου για την μελέτη των επιπτώσεων της πανδημίας) Αντρέ Σαπίρ, αλλά με αρκετά πιο επιφυλακτικό τρόπο ο Λέττα. Ο οποίος δεν παραλείπει να επισημάνει την πρόκληση του «δεοντολογικού  και φιλοσοφικού» (πέραν του νομικού) προβλήματος που ανακύπτει με την ψηφιακές πραγματικότητα, όταν με το Αμερικανικό μοντέλο («πρώτα η αγορά») και με το Κινεζικό («πρώτα το Κράτος») επιχειρήσει να αντιπαρατεθεί, το ουμανιστικό, σε μια λογική «πρώτα το άτομο».

Περισσότερο βατή η προσέγγιση των οικονομικών πτυχών του εγχειρήματος της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όπου νομιμοποιείται κανείς να ρεμβάσει όταν παρακολουθεί – π.χ. – την Μπρίγκιτ Λάφφον (του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας) να επιλέγει μια προσέγγιση Κέντρου-Περιφέρειας προκειμένου να αναλύσει την φιλοδοξία και τους περιορισμούς των διαδοχικών διευρύνσεων και του ίδιου του εγχειρήματος της Ευρωζώνης^. ή πάλι να ξαναδεί την θεωρητική προσέγγιση της «ολοκλήρωσης μέσα από τις κρίσεις» κατά Τζώρτζη Παγουλάτο (του ΕΛΙΑΜΕΠ) όπως έρχεται σε τριβή με την πραγματικότητα. Πάντως έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η προσέγγιση του Βόλφγκανγκ Βέσσελς (του Ινστιτούτου για την Τουρκία και την ΕΕ, στην Κολωνία) στην μετατόπιση της θεσμικής ισορροπίας στην ΕΕ, που έδωσε «μετασχηματιστικό ρόλο» στον Ευρωπαϊκό Συμβούλιο/στους αρχηγούς Κυβερνήσεων και Κρατών: όσο κι αν δεν ανταποκρίνεται στην παραδοσιακή ανάγνωση της κοινοτικοποίησης, ο θεσμός αυτός είναι που «απέδωσε» π.χ. το Ταμείο Ανάκαμψης και την αμοιβαιοποίηση του χρέους…

Όσο για την συζήτηση γύρω από την θέση της ΕΕ στο παγκόσμιο σύστημα/στους συσχετισμούς ισχύος, η αναζήτηση της διαβόητης – ιδιαίτερα μετά την τραγωδία της εισβολής στην Ουκρανία και την (επανεγκατάσταση του πολέμου στην Ευρώπη – «στρατηγικής αυτονομίας» της Ευρώπης. Μπορεί, το επεσήμανε η Ναταλί Τότσι (σύμβουλος του ΄Υπατου Εκπροσώπου Μπορέλλ), να θυμάται κανείς τον Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ διακηρύσσοντας το 2018 «η ώρα της Ευρωπαϊκής κυριαρχίας έφτασε», αλλά δεν παραλείπει και να καταγράψει ότι «χώρες όπως το μικρό Λουξεμβούργο, η μικρή Ισπανία, ή ακόμη και η μικρή Γαλλία και η Γερμανία τι μπορούν να κάνουν; Ελάχιστα πράγματα. Στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας, το μέγεθος είναι πού μετρά» . Αυτή η παραδοχή, μαζί και με το «η άσκηση της Ευρωπαϊκός ισχύος δεν μπορεί να έχει γεωπολιτικό χαρακτήρα όπως συμβαίνει με την Ρωσία του Πούτιν ή την Κίνα του Σι», ηχεί εξαιρετικά διδακτική – ειδικά τώρα, «μετά την Ουκρανία». Με την συμπλήρωση ότι,  περισσότερο απ’ οπουδήποτε αλλού, η «ένταση συνιστά αναγκαία συνθήκη».

Είναι ευτύχημα ότι στον καταληκτικό κείμενο – εκείνο του Χέρμαν βαν Ρομπάϊ – υπάρχει προσεκτικά το ερωτηματικό στην τιτλοφόρηση του «Επιτρέπεται ακόμη να ονειρευόμαστε;», προκειμένου να φιλοξενηθεί η άποψη ότι το «Ευρωπαϊκό καραβάνι θα συνεχίσει την πορεία του προς «μια ακόμη πιο στενή Ένωση», διότι η τελευταία αποτελεί αναγκαιότητα στον νέο κόσμο που ζούμε». Ανάμεσα σε Ευρωπαϊστική υψηλή πτήση και σε γείωση στην πραγματικότητα, τα Δοκίμια αυτά λειτουργούν σαν χρήσιμο εργαλείο αναστοχασμού – επί της πρωτεϊκά μετασχηματιζόμενης «Ευρώπης».

ΑΔΠ