Όταν ο αθλητισμός διδάσκει το επιχειρείν

του Χρήστου Αναγνωστόπουλου*και του Μωυσή Μωυσέως**

Όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια ο αθλητισμός αντιμετωπίζεται ως μια εμπορική δραστηριότητα εντός της οποίας διακινούνται χρηματικές αξίες εκατομμυρίων. Όμως την ίδια στιγμή εξελίσσεται και μια προσπάθεια παραλληλισμού και ενσωμάτωσης αθλητικών εννοιών στην επιχειρηματική ορολογία. Πράγματι, η χρήση αθλητικών όρων στην επιχειρηματική κοινότητα (για παράδειγμα, η αναφορά των διευθυντών/ντριών ως «προπονητών», των ομάδων εργασίας ως «ομάδων» ή των μικρών βιωματικών εργαστηρίων και χώρων συνεδριάσεων ως «αιθουσών εξάσκησης») είναι ευρέως διαδεδομένη, κυρίως εκτός συνόρων, χρησιμοποιώντας κατά κόρον εκφράσεις όπως teams, coaches, τάση που ολοένα εξαπλώνεται και στη χώρα μας.

Το παρόν άρθρο παρουσιάζει μερικά κοινά χαρακτηριστικά του αθλητισμού –ομαδικών αλλά και ατομικών αθλημάτων– και εξηγεί πώς θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στο επιχειρηματικό περιβάλλον και ειδικά σε νεοφυείς-νεοσύστατες επιχειρήσεις και οργανισμούς. Τα χαρακτηριστικά που θα σχολιαστούν είναι: δεξιότητες, υπομονή, ομαδικότητα, προσοχή στη λεπτομέρεια και, τέλος, επιβράβευση.

Διαχείριση δεξιοτήτων

Ο επιχειρηματίας θα πρέπει να εμπεδώσει σε κάποια στιγμή της καριέρας του ότι δεν μπορεί να κάνει τα πάντα μόνος του· ακόμη και αν αυτό συμβαίνει, δεν θα μπορεί να το κάνει για πολύ ή για πάντοτε, και μάλιστα στον επιθυμητό βαθμό. Κάτι τέτοιο δεν θα ωφελήσει τον ίδιο και κατ’ επέκταση ούτε και την επιχείρησή του. Τουτέστιν, πρέπει να προετοιμαστεί αλλά και να προετοιμάσει τους υπόλοιπους «παίκτες» της ομάδας ώστε να μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά ο διαμοιρασμός εξουσιών και διαδικασιών. Στην περίπτωση αυτή ταιριάζει η έκφραση «κάθε κατεργάρης στον πάγκο του», προϋποθέτει ωστόσο ότι έχουμε αξιολογήσει και κατανοήσει το εργασιακό και το ψυχολογικό προφίλ της ομάδας μας, αναθέτοντας τις ανάλογες αρμοδιότητες και μερίδιο ευθύνης στον κάθε «παίκτη» ξεχωριστά, προκειμένου να διασφαλιστεί η εύρυθμη λειτουργία και απόδοση του συνόλου. Με την ορολογία που χρησιμοποιεί η επιστημονική βιβλιογραφία, αυτό ονομάζεται «delegation». Ένας αθλητής καλαθοσφαίρισης δεν μπορεί να αποδώσει το ίδιο σε ένα γήπεδο ποδοσφαίρου. Ο κάθε παίκτης-στέλεχος της ομάδας πρέπει να παίρνει τη θέση που του αναλογεί και αυτήν στην οποία μπορεί να αποδώσει. Εάν ο επιχειρηματίας έχει ενσωματώσει στην επιχείρησή του μια τέτοια φιλοσοφία, βρίσκεται ήδη στον σωστό δρόμο. Κάθε σύνολο δεξιοτήτων είναι διαφορετικό και οι μεγαλύτεροι αθλητές εστιάζουν την προσοχή τους στο άθλημα ή ακόμη και σε εκείνα τα σημεία του αθλήματος στα οποία υπερτερούν – π.χ., όταν μιλάμε για τον ποδοσφαιριστή, αυτό είναι ένας γενικός όρος, όπως ακριβώς και ο μηχανικός. Ο ποδοσφαιριστής παίρνει τη θέση του στον αγωνιστικό χώρο είτε σε ρόλο επιθετικού ή τερματοφύλακα ή αμυντικού, αναλόγως των χαρακτηριστικών, των προσόντων και της εμπειρίας του ‒ και είναι σαφές ότι, εάν αγωνιστεί σε άλλη θέση από αυτήν που έχει μάθει και του ταιριάζει, δεν θα έχει την ίδια απόδοση. Με την ίδια λογική, και ο μηχανικός: αν και έχει ευρύτερο γνωσιολογικό υπόβαθρο, θα πρέπει να επιλεγεί για να στελεχώσει συγκεκριμένη θέση αναλόγως των δυνατοτήτων του (σχεδιαστής, κατασκευαστής, ανάλυση μηχανολογικών δεδομένων κ.ά.).

Οι πιο αποτελεσματικοί επιχειρηματίες λειτουργούν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο – και αυτούς ονομάζουμε «corporate athletes». Αφού ανακαλύψουν σε τι υπερέχουν και σε τι απολαμβάνουν να αφιερώνουν ενέργεια και χρόνο, εξελίσσονται αναλόγως σε συγκεκριμένο τομέα αναπτύσσοντας, μέσω πρακτικής και θεωρητικής εξάσκησης, τις δεξιότητες που απαιτούνται. Ο επιχειρηματίας που δυσκολεύεται να εκφραστεί στον δημόσιο λόγο, για παράδειγμα, μπορεί να ορίσει εκπρόσωπο Τύπου για να αξιοποιεί το επικοινωνιακό εργαλείο, ενώ ένας πολύ καλός πωλητής μπορεί να αφήσει τις αποφάσεις στελέχωσης ή τις γραφειοκρατικές λεπτομέρειες σε κάποιον άλλο. Δεν είμαστε όλοι για όλα· ακόμη και αν μπορούμε να αποδώσουμε σε «λίγο απ’ όλα», στο τέλος θα δυσκολευτούμε να βρούμε τη θέση που μας αξίζει ή/και δεν θα διατηρήσουμε επ’ αόριστον το επιθυμητό επίπεδο απόδοσης.

Η αρετή της υπομονής

Ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι η ικανότητα του ατόμου να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του προκειμένου να τα εκφράσει με τον πιο κατάλληλο και αποτελεσματικό τρόπο. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, δεν ταιριάζει η αδημονία για μια γρήγορη επιτυχία, την οποία προκαλούν η έλλειψη υπομονής αλλά και η απροθυμία και διστακτικότητα να θυσιάσουμε κάτι εν αναμονή μιας μακροπρόθεσμης απόδοσης. Όλα θέλουν τον χρόνο τους. Αυτή η αρχή οφείλουμε να πούμε ότι διέπει τις περισσότερες –αν όχι όλες– πτυχές της ζωής μας. Στον αθλητισμό, και ιδίως στον πρωταθλητισμό, παρατηρώντας την καθημερινότητα ενός αθλητή σημειώνουμε: τις ολιγοήμερες διακοπές, την αυστηρότητα στη διατροφή, την πειθαρχία στην προπόνηση και, σημαντικότερο όλων, τη «συστηματικότητα», τη συνέπεια και την ευλάβεια τήρησης των ανωτέρω. Ομοίως, στην καθημερινότητα ενός επιχειρηματία υπάρχουν αμέτρητες θυσίες που πρέπει να γίνουν και κανόνες που πρέπει να τηρηθούν με ευλάβεια και με συστηματικό τρόπο για να καρποφορήσουν οι προσπάθειες. Η πραγματικότητα είναι ότι κάθε επιχειρηματίας θα κάνει θυσίες για να οδηγήσει στην επιτυχία την επιχείρησή του – είναι το τίμημα που πληρώνει για να αγγίξει τον επόμενο στόχο.

Ομαδικότητα

Όπως έχουν πολλάκις επισημάνει καταξιωμένοι προπονητές και αθλητικοί παράγοντες: «Ο τρόπος που μια ομάδα παίζει, στο σύνολό της, καθορίζει την επιτυχία της. Μπορεί να έχετε τη μεγαλύτερη ομάδα ταλέντων στον κόσμο, αλλά αν δεν παίζουν μαζί, η ομάδα δεν θα αξίζει απολύτως τίποτα». Η ομαδική εργασία, η συνεργασία δηλαδή, δεν είναι απλώς κάτι που συμβαίνει στο γήπεδο, ούτε κάτι που απλώς ενυπάρχει σε μια σημαντική διάκριση. Είναι στην πραγματικότητα ο συνδυασμός μιας σειράς μικρών επιτυχιών και μέγιστης απόδοσης από την κάθε μονάδα της ομάδας ξεχωριστά. Για να λειτουργεί εύρυθμα μια μηχανή, χρειάζεται όλα τα τμήματά της σε πλήρη συγχρονισμό και άριστη λειτουργική κατάσταση. Μια ομάδα ποδοσφαίρου για να κερδίσει δεν πρέπει μόνο να σκοράρει, αλλά και να μην δέχεται δυσανάλογα τέρματα. Υπάρχουν δηλαδή αυστηρά τηρούμενες αναλογίες που αποδίδουν υπό τον όρο ότι όλα τα στοιχεία που απαρτίζουν την ομάδα (μονάδες, παίκτες, συνάδελφοι) συνεργάζονται και αξιοποιούν, έκαστος στον βαθμό που του αναλογεί, το αγωνιστικό, το γνωσιολογικό, το εμπειρικό κ.λπ. υπόβαθρο που εισφέρει στην ομάδα. Ναι, υπάρχουν οι «καταλύτες» σε ένα παιχνίδι, υπάρχει ο αθλητής που θα ξεχωρίσει στη λεπτομέρεια, που θα δώσει ίσως το προβάδισμα και είναι απαραίτητος στο σύνολο, αυτό όμως δεν αναιρεί τη συλλογικότητα και την απόδοση εις το όλον. Ένας επιχειρηματίας μπορεί να δημιουργήσει μια ομάδα που «ανατρέπει αγώνες», μια ομάδα που «σκοράρει», που λειτουργεί με ενιαίο τρόπο, δείχνοντας εμπιστοσύνη και μοιράζοντας αρμοδιότητες και καθήκοντα σε όλους τους υπόλοιπους της ομάδας για το κοινό όφελος. Λαμπρά παραδείγματα κορυφαίων ομάδων εφαρμόζουν νοοτροπίες ομαδικού πνεύματος, επειδή «όταν κερδίσει η ομάδα, όλοι κερδίζουν».

Προσοχή στη λεπτομέρεια

Μελετώντας όλους τους αθλητές και τις ομάδες υψηλών επιδόσεων (high-performance teams) διαπιστώνουμε ότι έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό μεταξύ τους: την προσκόλληση στη λεπτομέρεια. Εάν ρωτηθούν, μπορούν να απαντήσουν επακριβώς πόσο χρόνο έχουν προπονηθεί ή πόσες θερμίδες έχουν καταναλώσει ανά ημέρα, μεταξύ ποιων ωρών, καθώς και τι περιλαμβάνει αναλυτικά το πρόγραμμα προπόνησης, τα γεύματά τους κ.λπ. Τηρούν με ευλάβεια και συστηματικά το πρόγραμμα εκγύμνασης, όλες τις μέρες, όλες τις ώρες που προβλέπεται, με οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες. Αυτό συμβαίνει επειδή γνωρίζουν πολύ καλά ότι η συστηματικότητα και η λεπτομερής τήρηση και ανάλυση όλων των παραμέτρων είναι προαπαιτούμενα για τη διατήρηση της επιθυμητής φυσικής κατάστασης και, επομένως, της επιθυμητής απόδοσης. Είναι αυτό που στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία περιγράφεται ως «consistency», η συνέπεια δηλαδή και η συστηματική ευλάβεια τήρησης των κανόνων.

Οι επαγγελματικοί αθλητικοί οργανισμοί και οι ομάδες τους επιθυμούν να συνεργάζονται με αθλητές που ενδιαφέρονται και προτίθενται να ακολουθήσουν αυστηρά τα προγράμματα προπόνησης, διατροφής κλπ. – άλλωστε, «επανάληψις μήτηρ πάσης μαθήσεως». Η διαρκής και συστηματική ενασχόληση και εξάσκηση των ικανοτήτων όχι μόνο συντηρεί και ενισχύει, αλλά επίσης εμβαθύνει την ποιότητα του γνωστικού αντικειμένου, λ.χ. «ασκήσεις ακριβείας». Έχουμε ακούσει αρκετές φορές ότι «ο αγώνας κρίθηκε στις λεπτομέρειες». Οι αθλητές υψηλών επιδόσεων λοιπόν αφιερώνουν περισσότερη προσπάθεια και ιδιαίτερη προσοχή στις λεπτομέρειες, γιατί αυτές μπορεί να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο, να αποτελέσουν την ειδοποιό διαφορά μεταξύ του νικητή και του ηττημένου, του πρώτου από τους υπόλοιπους.

Στον επιχειρηματικό κόσμο η προσοχή στη λεπτομέρεια είναι μια παράμετρος υποκειμενική και υπό εξέταση. Μεταξύ συνεργατών, εκτιμάται και εκλαμβάνεται ως ένα επιπλέον προσόν όταν ο συνάδελφος-συνεργάτης παραδίδει, συνομιλεί και αναλύει με λεπτομέρεια τη δουλειά του. Είναι μια ικανότητα που επίσης θεωρείται πλέον «ακριβή» από τους εργοδότες, είναι δυσεύρετη και απαραίτητη. Χαρακτηρίζεται ως μεγάλη επαγγελματική ωριμότητα να μπορεί κανείς να θεωρήσει πού και σε ποιο βαθμό θα πρέπει και θα μπορεί να ασχοληθεί με τη λεπτομέρεια, και βεβαίως πού όχι. Σύναψη συμβολαίων, ανάλυση δεδομένων, εξαγωγή συμπερασμάτων και πιστοποίηση προϊόντων και υπηρεσιών είναι μόνο μερικές από τις αμέτρητες περιπτώσεις όπου η προσοχή στη λεπτομέρεια είναι απαραίτητη και αποδίδει ως επένδυση.

Αναγνώριση – Επιβράβευση

Ίσως μία από τις καλύτερες αναλογίες μεταξύ του επιχειρηματικού κόσμου και του αθλητισμού είναι η αναγνώριση της επιτυχίας. Όταν ένας αθλητής αποβεί καθοριστικός για τη νίκη της ομάδας του, καθίσταται αυτόματα το επίκεντρο της προσοχής συμπαικτών και κοινού.

Ασφαλώς, δεν περιμένει κανείς να αντικρίσει μια εικόνα με εργαζομένους να περιφέρονται στα γραφεία επάνω στους ώμους συναδέλφων τους πανηγυρίζοντας μια επιτυχία, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι μια εταιρεία δεν μπορεί να «γιορτάσει» μικρές ή και μεγάλες «νίκες» επιβραβεύοντας την επαγγελματική επιτυχία. Στον κόσμο του επιχειρείν έχουμε τους ατομικούς στόχους της αυτοβελτίωσης, τους ενδοεταιρικούς στόχους, αλλά και τους εξω-εταιρικούς – όλοι με διαφορετικό βαθμό ανταγωνιστικότητας μεταξύ τους. Άπασες οι επιχειρήσεις μπορούν να υιοθετήσουν τρόπους τόσο επιβράβευσης όσο και αναγνώρισης μεταξύ των εργαζομένων. Έχουμε μάλιστα δει κατά καιρούς διάφορες πρακτικές, όπως το πολύ γνωστό «υπάλληλος του μήνα» ή τα σχέδια επιβράβευσης με χρηματικά έπαθλα. Αξίζει εδώ να σημειωθεί η διάκριση μεταξύ επιβράβευσης και αναγνώρισης, που συχνά συγχέονται, αν και αποτελούν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις και, κατά την άποψή μας, με διαφορετική σημασία η καθεμία. Η μεν επιβράβευση αποτελεί την υλική αναγνώριση της επιτυχίας, η δε αναγνώριση την ηθική. Σε αρκετές περιπτώσεις, η ηθική αναγνώριση έχει σημειωθεί ως πρωταρχικό και σημαντικότερο ζητούμενο. Σε κάθε περίπτωση, οι επιχειρηματίες και οι ηγέτες των επιχειρήσεων μπορούν να βρουν τρόπους για να ενθαρρύνουν τα στελέχη όταν ένας συνεργάτης πετύχει έναν στόχο πωλήσεων ή κερδίσει έναν νέο πελάτη. Αυτό όχι μόνο προάγει την ενότητα, αλλά παρέχει κίνητρο στους υπολοίπους να πετύχουν τους στόχους τους.

Ο επιχειρηματικός κόσμος έχει πολλά να αφομοιώσει από τον αθλητισμό. Ο αθλητισμός είναι το πεδίο από το οποίο μπορούμε να εξάγουμε νοοτροπίες, μεθόδους και πρακτικές που συντείνουν όχι μόνο στο «ταξίδι», αλλά κυρίως στον «προορισμό». Ο πρωταθλητής, σαν άλλος «επιχειρηματικός αθλητής», δεν ικανοποιείται μόνο με το τι έχει αποφέρει η ημέρα, αλλά κυρίως αναζητά το αίσθημα πληρότητας και ικανοποίησης, το κίνητρο που θα τον συνοδεύει στο γραφείο την επόμενη ημέρα…

* Ο Δρ Χρήστος Αναγνωστόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής Διοίκησης Αθλητισμού στο Hamad Bin Khalifa University του Κατάρ. Αρθρογραφεί επί θεμάτων που αφορούν τη διακυβέρνηση, τη διαχείριση και την επιχειρηματικότητα στον αθλητισμό.

** Ο Μωυσής Μωυσέως είναι υποψήφιος διδάκτωρ στη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus και operations manager στο εκκολαπτήριο τεχνολογίας Gravity Ventures με έδρα τη Λευκωσία.