Η πλήρης επικράτηση του Σι Τζινπίνγκ στο 20ό Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας ενισχύει τον συγκεντρωτισμό και εγείρει ερωτήματα για τη μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα του καθεστώτος

Οικονομική Επιθεώρηση, Νοέμβριος 2022, τ.1024

ΚΙΝΑ

του Κωνσταντίνου Τσιμώνη*

Η επεισοδιακή απομάκρυνση του πρώην προέδρου Χου Τζιν’τάο από την τελετή λήξης του 20ού Συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας (ΚΚΚ) έχει επισκιάσει τις σημαντικές ειδήσεις που προέκυψαν από το Πεκίνο. Έγινε για έκτακτους λόγους υγείας; Ή μήπως ήταν μια πολιτική εκκαθάριση σε ζωντανή μετάδοση, που σχεδίασε ή αποφάσισε αυθόρμητα ο Σι Τζινπίνγκ προκειμένου να στείλει ένα ξεκάθαρο μήνυμα υπακοής στα στελέχη του ΚΚΚ; Την αλήθεια μπορεί να μην τη μάθουμε ποτέ. Ωστόσο, η φωτογραφία που απαθανατίζει τη στιγμή της εξόδου του Χου από το Συνέδριο, ο οποίος κοιτάζει απελπισμένα έναν φαινομενικά ψυχρό και αδιάφορο Σι Τζινπίνγκ, απεικονίζει εύστοχα το τέλος της συλλογικής ηγεσίας, της εσωτερικής δημοκρατίας και της αρχής της συναίνεσης που συνδέθηκαν με τον Χου Τζιν’τάο, τον Τζιάνγκ Τζέμιν και τον Ντενγκ Σιαοπίνγκ. Οι ηγέτες αυτοί ήταν «πρώτοι μεταξύ ίσων» με τα υπόλοιπα ηγετικά στελέχη του Κόμματος. Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου ανακοινώθηκαν αλλαγές σε πρόσωπα, κατευθυντήριες ιδέες και πολιτικές προτεραιότητες, που καταδεικνύουν ότι ο Σι Τζινπίνγκ έχει πλέον τον πλήρη έλεγχο του ΚΚΚ, καθώς η δεκαετής προσπάθειά του να εξουσιάσει πλήρως το κομμουνιστικό καθεστώς έχει ολοκληρωθεί.

Λι Τσιάνγκ (63), κομματικός γραμματέας της επαρχίας Σαγκάη

Τσάι Τσι (67), κομματικός γραμματέας του Πεκίνου

Η σύνθεση της 20ής Μόνιμης Επιτροπής του Πολιτικού Γραφείου, του επταμελούς ηγετικού οργάνου του Κόμματος, είναι το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα της κυριαρχίας του Σι στο πολιτικό σύστημα της Κίνας. Την Κυριακή 23 Οκτωβρίου του τρέχοντος έτους ανακοινώθηκε ότι όλες οι θέσεις της Μόνιμης Επιτροπής δόθηκαν σε πρόσωπα με πολυετείς πολιτικές και προσωπικές σχέσεις με τον Σι. Ο Λι Τσιάνγκ (κομματικός γραμματέας της Σανγκάης) και ο Τσάι Τσι (κομματικός γραμματέας του Πεκίνου) έχουν υποστηρίξει και εφαρμόσει πιστά την αντιδημοφιλή πολιτική του μηδενικού Covid με τα δρακόντεια lockdown.

Ντινγκ Σουέσιανγκ (60), επικεφαλής του επιτελείου του Σι

Λι Σι (66), κομματικός γραμματέας της επαρχίας Γκουανγκντόνγκ – επικεφαλής της Κεντρικής Επιτροπής για την Επιθεώρηση Πειθαρχίας

Ο Ντινγκ Σουέσιανγκ (επικεφαλής του επιτελείου του Σι) είναι κοντά στον Κινέζο πρόεδρο από τα χρόνια που υπηρετούσε μαζί του στη Σανγκάη και ο Λι Σι (κομματικός γραμματέας της επαρχίας Γκουανγκντόνγκ) είναι ένας από τους πιο πιστούς υποστηρικτές του Σι και οικογενειακός φίλος. Αυτά τα τέσσερα νέα μέλη μαζί με τους Τζάο Λετζί (επικεφαλής της Κεντρικής Επιτροπής για την Επιθεώρηση Πειθαρχίας) και Γουάνγκ Χουνίνγκ (ο κορυφαίος θεωρητικός σύμβουλος του Σι) απαρτίζουν τη νέα κινεζική ηγεσία. Η σύνθεση του νέου Πολιτικού Γραφείου, η δεξαμενή των είκοσι τεσσάρων ανώτατων στελεχών από την οποία επιλέγεται η Μόνιμη Επιτροπή, καταδεικνύει επίσης τον πλήρη έλεγχο της κομματικής ελίτ από τον Σι.

Γουάνγκ Χουνίνγκ (67), μέλος και της προηγούμενης Μόνιμης Επιτροπής – από τους κορυφαίους θεωρητικούς του ΚΚΚ

Τζάο Λετζί, (65), μέλος και της προηγούμενης Μόνιμης Επιτροπής – πρώην επικεφαλής της Κεντρικής Επιτροπής για την Επιθεώρηση Πειθαρχίας

Για να επιτευχθεί αυτό, καθιερωμένοι κανόνες και πρακτικές αναφορικά με ηλικιακά όρια και την εξέλιξη της σταδιοδρομίας των κορυφαίων κομματικών στελεχών εφαρμόστηκαν επιλεκτικά ή καταργήθηκαν, δημιουργώντας ένα επικίνδυνο προηγούμενο για μελλοντικά Συνέδρια.

Σχετικά με τις νέες κατευθυντήριες γραμμές και πολιτικές προτεραιότητες, το Συνέδριο υιοθέτησε το σύνολο της ατζέντας του Σι: τον στόχο περί της «Πλήρους Αναζωογόνησης του Κινεζικού Έθνους», τη «Σκέψη Σι Τζινπίνγκ για τον Σοσιαλισμό με Κινεζικά Χαρακτηριστικά», την «Κοινή Ευημερία», τη «Διπλή Κυκλοφορία» και την έμφαση στη σταθερότητα και την ασφάλεια. Δεν ανακοινώθηκε η χαλάρωση της πολιτικής του μηδενικού Covid, ενώ θα συνεχιστεί ο καθοριστικός ρόλος του κράτους στην οικονομία, που έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια. Αναδείχθηκε ως βασική γραμμή η «Κοινή Ευημερία», η ιδέα μιας πιο δίκαιης ανάπτυξης για όλους χωρίς κοινωνικό κράτος και η έμφαση στην εγχώρια αγορά και στις δυνατότητές της για καινοτομία και αυτάρκεια. Το υποκείμενο όραμα του Σι είναι αυτό μιας Κίνας πολιτικά εσωστρεφούς, με πιο επιλεκτική προσέγγιση στη διασύνδεσή της με τη διεθνή οικονομία και με καθολική ταύτιση της χάραξης πολιτικής με τον πυρήνα του Κόμματος, δηλαδή τον ίδιο τον Σι. Για πρώτη φορά μετά τον θάνατο του Μάο, φαίνεται να υπάρχουν ελάχιστοι (ή και καθόλου) θεσμικοί ή πολιτικοί περιορισμοί στην εξουσία του ηγέτη του ΚΚΚ.

Συνιστούν τα ανωτέρω επιστροφή σε μια προσωποκρατική κυριαρχία τύπου Μάο; Ο Μάο έθεσε εαυτόν πάνω από το Κόμμα, το οποίο θεωρούσε όχημα για την εφαρμογή των καταστροφικών του ιδεοληψιών και αρένα ανταγωνισμού με άλλους ηγέτες. Ο ίδιος περιβαλλόταν από κόλακες χωρίς εμπειρία διακυβέρνησης και όχι πιστούς τεχνοκράτες, όπως ο Σι. Και, φυσικά, ο Μάο δεν δίστασε να ρίξει το ΚΚΚ στην άβυσσο του ριζοσπαστισμού όταν έχασε τον έλεγχό του. Ο όλεθρος και η αναρχία της Πολιτιστικής Επανάστασης που δημιούργησε ο Μάο αποτέλεσαν το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο μεγάλωσε ο Σι Τζινπίνγκ, αφήνοντας του βαθιές προσωπικές πληγές (ο πατέρας του Σι Τζονγκσούν απήχθη από τους Ερυθροφρουρούς και η μεγαλύτερη του αδελφή Σι Χέπινγκ εξωθήθηκε στην αυτοκτονία) και μια αποστροφή για την έλλειψη ελέγχου. Η περίοδος πριν και μετά τον θάνατο του Μάο χαρακτηρίστηκε από εσωτερικές διαμάχες της πολιτικής ελίτ, ενώ στη δεκαετία του 1980 οι μεταρρυθμίσεις του Ντενγκ εξαπέλυσαν κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που τέθηκαν υπό έλεγχο μόνο κατά τη διάρκεια και τα χρόνια μετά τη σφαγή της Τιενανμέν το 1989. Όταν ο Σι ανέλαβε την εξουσία το 2012, είδε τη χαλαρότητα στην κομματική πειθαρχία και τον αναποτελεσματικό έλεγχο της κοινωνίας ως δύο τάσεις που έπρεπε να τιθασευτούν.

Μία δεκαετία αργότερα, ο Σι κατάφερε να επεκτείνει σημαντικά την ικανότητα του Κόμματος για επιτήρηση της κοινωνίας και καταστολή, εκδίωξε έναν μεγάλο αριθμό στελεχών είτε λόγω διαφθοράς είτε λόγω της αντίθεσής τους στον ίδιο, και έχει πλέον υπό τον έλεγχό του ολόκληρο το κομμουνιστικό καθεστώς. Ο πολιτικός συγκεντρωτισμός του Σι είναι πολύ διαφορετικός από του Μάο, τόσο ιδεολογικά όσο και πολιτικά, αλλά μοιράζονται ένα βασικό χαρακτηριστικό: οι αρχές της συλλογικής ηγεσίας, η εσωτερική δημοκρατία και η επιδίωξη της συναίνεσης θυσιάστηκαν υπέρ της πειθαρχίας και της αφοσίωσης στον ηγέτη. Με ελάχιστους πλέον περιορισμούς στην άσκηση εξουσίας από τον Σι, το ηγετικό του χάρισμα, η κρίση του, οι πεποιθήσεις του, τα χαρακτηριστικά και οι αδυναμίες του χαρακτήρα του θα έχουν μεγάλο και άμεσο αντίκτυπο στη μελλοντική κατεύθυνση και την πολιτική ανθεκτικότητα του καθεστώτος.

Επιπλέον, η ιστορία της Κίνας (και όχι μόνο) μας έχει δείξει ότι όσο πιο συγκεντρωτικό είναι ένα σύστημα τόσο πιο αδυσώπητος είναι ο αγώνας για τη διαδοχή του ηγέτη. Χωρίς ξεκάθαρο διάδοχο, τα μέλη της νέας ηγετικής ομάδα συνδέονται μεταξύ τους κυρίως μέσω της αφοσίωσής τους στον Σι. Με την ακύρωση των τυπικών και άτυπων κανόνων διαδοχής των τελευταίων σαράντα χρόνων, θα είναι πολύ πιο δύσκολο να πραγματοποιηθεί μια σταθερή και ομαλή μεταβίβαση εξουσίας από τον Σι στον επόμενο κομμουνιστή ηγέτη της Κίνας. Μπορούμε να αναμένουμε ότι με την πρώτη ένδειξη αποχώρησης ή κακής υγείας του Σι, οι ηγέτες που βρίσκονται δίπλα του θα ανταγωνιστούν ο ένας τον άλλο για τη διαδοχή, μια διαδικασία που στο παρελθόν έχει συμπεριλάβει δολοφονίες, βίαιες εκδιώξεις και περιόδους έντονης πολιτικής αστάθειας και αβεβαιότητας για το Κόμμα. Ο συγκεντρωτισμός του Σι έγινε με τίμημα την υπονόμευση αρχών λειτουργίας που έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην ανθεκτικότητα, σταθερότητα και επιτυχία του Κόμματος μέχρι σήμερα. Μένει να δούμε αν το Κόμμα του Σι θα είναι τόσο επιτυχημένο στη διασφάλιση της ευημερίας της κινεζικής κοινωνίας και της ειρηνικής ανάπτυξης της χώρας όσο το κόμμα που γνωρίζαμε μέχρι πρόσφατα.

* Ο Κωνσταντίνος Τσιμώνης έχει εκλεγεί επίκουρος καθηγητής Κινεζικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και είναι λέκτορας στις Κινεζικές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο King’s του Λονδίνου.