Γιώργος Πρεβελάκης: Μια ζωή – ολόκληρο βιβλίο

του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη

Έγινε χθες, στις 14 Δεκεμβρίου στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών, μια συζήτηση με γενικό τίτλο «Όψεις της Ελληνικότητας» και με αφορμή 3 βιβλία του Γιώργου-Στυλιανού Πρεβελάκη – «Επιστροφή στην Αθήνα» / «Ποιοι είμαστε;» – “Who are we?”/ «Ξύλινα Τείχη». Με συζητητές Δημήτρη Οικονόμου, Θοδωρή Πελαγίδη, Κυριάκο Πιερρακάκη και Ευάνθη  Χατζηβασιλειου, επιχειρήθηκε μια συνολική αναζήτηση της Ελληνικής ταυτότητας μέσα και από την προσέγγιση της εικονογραφίας της.

Όμως η όλη διαδρομή του Γιώργου Πρεβελάκη, ο οποίος δίδαξε γεωγραφία και γεωπολιτική στην Γαλλία, τις ΗΠΑ και την Βρετανία, έχοντας όμως ξεκινήσει ως αρχιτέκτονας/πολεοδόμος στην Αθήνα, αποτελεί από μόνη της μια ζωή-βιβλίο. Έχοντας τελειώσει τις σπουδές του στην Αρχιτεκτονική/στο ΕΜΠ, βρίσκεται αναμεμειγμένος στον Ρήγα Φεραίο της εποχής: το 1973 η Ασφάλεια έχει αρχίσει συλλήψεις, οπότε αποφασίζει να φύγει από την Ελλάδα – εξασφαλίζοντας διαβατήριο «χάρις στα Κρητικά δίκτυα». Βρίσκεται λοιπόν στην Γαλλία όπου κάνει μεταπτυχιακό, διδακτορικό (το 1977), αλλ’ επιστρέφοντας στην Ελλάδα εντάσσεται στο επιτελείο του Στέφανου Μάνου στο Υπουργείο Χωροταξίας.

Τότε, με την στήριξη Καραμανλή, ο Στέφανος Μάνος, μαζί με τον Τεχνικό Σύμβουλο του Πρωθυπουργού Λουκά Κυριακόπουλου αλλά και τον Γιάννη Παλαιοκρασσά ως υπουργό Συντονισμού, προωθούν συνολική πολεοδομική μεταρρύθμιση που ξεκινούσε από την χωροταξία – και κατέληξε μέχρι την σωτηρία της Πλάκας. Έχοντας υποβάλει έκθεση στον Στ. Μάνο για μια συνολική προσέγγιση, βρίσκεται υπεύθυνος του Ρυθμιστικού της Αθήνας.

Την περίοδο Μάνου διαδέχεται η περίοδος Πλυτά, η οποία επιλέγει στα πολεοδομικά μια λογική καθυστερήσεων. Ακολουθεί η περίοδος Αντώνη Τρίτση, ο οποίος επιδιώκει τομές πολύ βαθύτερες από τις παρεμβάσεις Μάνου^. όμως τότε, ο Πρεβελάκης επειδή είχε υποστηρίξει Στέφανο Μάνο (καίτοι προερχόμενος από «Ρήγα Φεραίο»/ΚΚΕεσωτ.) βρίσκεται περιθωριοποιημένος και αποφασίζει να αποχωρήσει. Του ζητήθηκε, πανεπιστημιακά, να ασχοληθεί με τους Έλληνες φοιτητές στο Παρίσι – και από τότε η Γαλλική πρωτεύουσα γίνεται το κέντρο των δραστηριοτήτων του, που από την πολεοδομία στρέφονται βαθμιαία προς την γεωπολιτική.

Εκεί, όμως, παρεμβαίνει και πάλι το τυχαίο: βρίσκεται ο Πρεβελάκης με υποτροφία στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο Johns Hopkins. Όπου «ανακαλύπτει» στην βιβλιοθήκη έναν θησαυρό υλικού για την γεωπολιτική των Βαλκανίων, δουλειά των γεωγράφων του Μεσοπολέμου, ,η οποία τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου είχε παραμεληθεί. Μετά από λίγο, όμως, ο Ψυχρός Πόλεμος έχει τελειώσει, αλλά και τα Βαλκάνια αναφλέγονται. Οπότε, με βάση το υλικό εκείνο και την συνολική επαναφορά της γεωπολιτικής στο προσκήνιο, ο Γ. Πρεβελάκης βρίσκεται σε ιδιαίτερα ευνοϊκή θέση για να διδάξει αρχικά μεν γεωπολιτική των Βαλκανίων, ύστερα πιο θεωρητικά Πολιτική Γεωγραφία και Γεωπολιτική στην Σορβόννη.

Στα χρόνια που περνά – σχεδόν τρεις δεκαετίες – στο Παρίσι, ανακαλύπτει σταδιακά το ενδιαφέρον που έχει το χάσμα κατανόησης, το οποίο προκύπτει μεταξύ Ευρώπης και Ελλάδας, και του δίνεται η ευκαιρία να προσέλθει επεξηγώντας το στην Γαλλική – και ευρύτερα Ευρωπαϊκή – κοινή γνώμη τα χρόνια της κρίσης, που εκδηλώνεται το 2009. Σε μια προσπάθεια να το καταδείξει ως αμφίπλευρο ζήτημα κατανόησης, ότι δηλαδή δεν επρόκειτο μόνο για «πρόβλημα της Ελλάδας», αλλά και για απόρροια μιας σχέσης μεταξύ Ευρώπης και Ελλάδας.

Το 2013-2015 αναλαμβάνει Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ, όπου του δίνεται η ευκαιρία να δει από  κοντά τις διαπραγματεύσεις για την προσπάθεια ολοκλήρωσης του Δεύτερου Μνημονίου/Προγράμματος Προσαρμογής της Ελλάδας (τότε είχε αποφασισθεί οι συναντήσεις των δυο πλευρών να γίνονται στο Παρίσι, ως έδρα του ΟΟΣΑ, που είχε αναμειχθεί με την «εργαλειοθήκη» στην μεταρρυθμιστική προσπάθεια).

Στον ΟΟΣΑ, ο Γ. Πρεβελάκης θα ξαναβρεθεί το 2019 και πάλιν ως Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδας, και με την ιδιότητα αυτή προώθησε την πρωτοβουλία για δημιουργία Παρατηρητηρίου του Οργανισμού για το δημογραφικό και τις κινήσεις πληθυσμών, με άξονες τις δημογραφικές εξελίξεις, το μεταναστευτικό που βρίσκεται σε συνεχή ροή και την διασπορά. Με εγκατάσταση πυρήνα στελεχών του ΟΟΣΑ στην Αθήνα, στο υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, θα διεξάγεται στην Κρήτη κάθε χρόνο διεθνές συνέδριο γύρω απ’ αυτήν  την θεματική (σε συνεργασία με τον Δήμο Χανίων και το Delphi Economic Forum) αναδεικνύοντας την κομβική θέση της Κρήτης ανάμεσα σε Ευρώπη και Αφρική.

Σε αυτήν του την διαδρομή, ο Γιώργος Πρεβελάκης στάθηκε με το εργαλείο της γεωγραφίας /της γεωπολιτικής στα μεγάλα μέτωπα της εικονογραφίας και της αναζήτησης ταυτότητας. Ήδη από την «Επιστροφή στην Αθήνα», η διατύπωση προτάσεων/περιγραφή πρωτοβουλιών ως «μια αφετηρία για ένα ταξίδι ανακάλυψης της ιστορικής Ελλάδας, αλλά και της άγνωστης Ελλάδας», δείχνει το ενδιαφέρον του για την προσέγγιση του πολιτισμικού στοιχείου της ταυτότητας. Αυτό το στοιχείο, στο «Ποιοι είμαστε;» εμβαθύνεται με την αναζήτηση του πώς δημιουργήθηκε ο Ελληνισμός ως «πολιτιστικό ίζημα» ανά τους αιώνες, με την διεκδίκηση εδαφικότητας – αυτό ήταν το σύγχρονο Ελληνικό κράτος – αλλά «πάντα στην διασταύρωση αντιφατικών κόσμων», με τον κόσμο της διασποράς, ή πάλι της ναυτιλίας σε συνεχή ανατροφοδότηση. Οπότε, ως φυσική συνέχεια αυτού του προβληματισμού, προέκυψαν τα «Ξύλινα Τείχη», που καλούν σε γεωπολιτική προβολή της λειτουργίας των Ελληνικών δικτύων, προβάλλουν το αίτημα για «ελευθέρωση της γεωπολιτικής φαντασίας» μιας Ελλάδας που θα ανακαλύψει και πάλι την θάλασσα «ως νέο σύνορο», παράλληλα και με τις δυνατότητες που προσφέρουν σήμερα στην παγκόσμια πραγματικότητα τα δίκτυα. Τα δίκτυα της Ελληνικής διασποράς, τα δίκτυα ης επιστημονικής/ερευνητικής κοινότητας Ελλήνων ανά τον κόσμο, παράλληλα και με τα δίκτυα της ναυτιλίας αλλα και της Ορθοδοξίας, δημιουργούν μια συνολική προσέγγιση «Ελληνόσφαιρας».

Που αποτελεί, για την πορεία-συνεχή αναζήτηση του Γιώργου Πρεβελάκη μια κατάληξη που, κάθε φορά, οδηγεί σε μια νέα αρχή. Γι αυτό και, στο σημείωμα αυτό, κάναμε αναφορά σε μια ζωή-ολόκληρο βιβλίο, σε ένα αφήγημα αναζήτησης με μυθιστορηματική πλοκή, ανατροπές και σύνδεση με τον βηματισμό της ιστορίας…