Η Ευρώπη ως «Μεγάλη Ιδέα» της Μεταπολίτευσης
Προέκυψε ως προέκταση της διοργάνωσης εκδηλώσεων στα πλαίσια του Eteron για τα 50χρονα της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας (κατά κάποιον τρόπο «αριστερή» απάντηση στην αντίστοιχη πρωτοβουλία «Μεταπολίτευση, 50 χρόνια μετά» Καθημερινής/ΜΙΕΤ), η σεμιναριακή παρουσίαση από τον Γιάννη Μπαλαμπανίδη – πολιτικό επιστήμονα, συγγραφέα των «Ευρωκομμουνισμός» και «Ιδέες της Προόδου και της Συντήρησης» αλλά και αναλυτή στην Metron Analysis – μιας ανασκόπησης των στάσεων των Ελλήνων/της Ελλάδας απέναντι στην Ευρώπη. Τίποτε το ιδιαίτερα πρωτότυπο, θα σκεφθεί κανείς. Όμως ήδη ο τίτλος «Η Ευρώπη ως “Μεγάλη ιδέα”» της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας» έδειχνε ότι ο Γ. Μπαλαμπανίδης επιχειρούσε κάτι περισσότερο από το προφανές.
Ποιο ήταν αυτό; Ήταν πέρα από ένα ξεφύλλισμα όχι απλώς σφυγμομετρήσεων – αν και το Ευρωβαρόμετρο αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο, έτσι που και δίνει πλήρεις χρονοσειρές αλλά και έχει μια συντονισμένη μεθοδολογία η οποία βοηθάει σε αξιόπιστες συγκρίσεις – και ποιοτικών ερευνών, αλλά και μια πολιτική «ανάγνωση». Με άκριες από ιστορικές μέχρι κοινωνιολογικές, αν μη κοινωνικής ψυχολογίας.
Το ξεκίνημα της πιο άμεσης συζήτησης για την Ευρώπη, στην λογική της ένταξης στην τότε ΕΟΚ, αλλά με φόντο και τις αναφορές στην Συμφωνία Συνδέσεως και το τραυματισμένο ίζημα που άφησε η Δικτατορία, είναι ευρύτερα γνωστές – κι ας σβήνουν οι μνήμες. Ο Ευρωσκεπτικισμός μέρους της κοινής γνώμης, που τον διαχειρίστηκε με αρκετά βαρύ χέρι το ανερχόμενο ΠΑΣΟΚ, φύτρωσε εντέλει (άλλη υπόθεση η εκδοχή ΚΚΕ…) απέναντι στην ιδεολόγηση του Ευρωπαϊσμού από την ΝΔ (και την εν συνεχεία σημαντική προσέγγιση ΚΚΕεσ.).
Εκείνο που ανέδειξε η παρουσίαση Μπαλαμπανίδη είναι πώς/πόση αρχική πολιτική τομή μεταξύ Ευρωπαϊστών-Ευρωσκεπτικιστών υποχώρησε μετά από το πέρασμα κάποιων χρόνων, ιδίως όσο γινόταν αισθητή η πρακτική πλευρά της συμμετοχής στην (τότε) ΕΟΚ, με την ευρύτερη διάχυση των κοινοτικών κονδυλίων, των μετέπειτα με τοτεμική διάσταση Πακέτων. Δεν ήταν μόνο η εγκατάλειψη του ευρωσκεπτικισμού ως πολιτικού εργαλείου (σίγουρα μετά την εξάχνωση της πρόθεσης για δημοψήφισμα, την πρώτη δηλαδή μείζων «κωλοτούμπα» του Ελληνικού πολιτικού συστήματος η οποία – σε αντίθεση με το κλίμα του 2015 – έγινε δεκτή όχι απλώς με ανακούφιση, αλλά και με χειροκρότημα), ήταν και η σταδιακή ενσωμάτωση του «Ευρωπαϊκού» στον συνολικό πολιτικό λόγο της Μεταπολίτευσης/της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας.
Η παρακολούθηση από τον Γ. Μπαλαμπανίδη του πώς η καμπύλη της πρόληψης από την Ελληνική κοινή γνώμη της εικόνας της «Ευρώπης» αλλά και της χρησιμότητας της συμμετοχής σ’ αυτήν με άντληση ωφελειών με την χώρα πέρασε σταδιακά πάνω από τον μέσο όρο των χωρών ΕΕ, λειτουργεί σαν ένα εργαλείο ανάλυσης. Όχι πολύ τιμητικό («της τσέπης»), αλλά χρήσιμο ασφαλώς. Όταν, εν συνεχεία, έρχεται η βαρύτατη διατάραξη της κρίσης χρέους (και της διαχείρισής της, από τους εταίρους της Ελλάδας/δια της διαδικασίας των Μνημονίων) αυτή η καμπύλη των στάσεων απέναντι στην ΕΕ, αλλά και απέναντι στην εκτίμηση της επίπτωσης της συμμετοχής μας, κάνει μιαν απότομη διόρθωση στο ξεκίνημα και την ώριμασνη της κρίσης. Πλην όμως το συναπάντημα με την απειλή Grexit, διορθώνει και πάλι την κεντρική στάση της κοινής γνώμης, η οποία εν τω μεταξύ έχει αναγάγει την συμμετοχή στην Ευρωζώνη πρώτα μεν στο πολιτικό εργαλείο (αν μη όπλο…) αντιπαράθεσης, εν συνεχεία όμως σε νέο/πρόσθετο στοιχείο του ανήκειν. Πάλιν η Ελληνική τάση περνάει πάνω από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο… Σε σημείο, εν τέλει, που κάνει τον Γ. Μπαλαμπανίδη να εκτιμά ότι το ενδεχόμενο ενός Grexit δεν έπαιξε ποτέ πραγματικά.
Δυο παρατηρήσεις, τώρα, που εν μέρει «έτρεξαν» στην συζήτηση που ακολούθησε την παρουσίαση. (Εδώ μια εμβόλιμη παρατήρηση: πολύ περιορισμένη η δια ζώσης συμμετοχή για μια τόσο ενδιαφέρουσα/ουσιαστική διοργάνωση. Βέβαια, υπήρχε και η ιντερνετική δυνατότητα παρακολούθησης…). Πρώτον, στις καταγραφές της κοινής γνώμης διακρίνεται μια εκδήλωση εμπιστοσύνης προς την ΕΕ και τους μηχανισμούς της να συνδυάζεται με την σημαντική υποχώρηση της (αντίστοιχης) εμπιστοσύνης προς τους κρατικούς/εθνικούς μηχανισμούς. Δεν αποτελεί, ίσως, αυτό Ελληνική μοναδικότητα, πλην όμως η έκταση αυτού του φαινομένου αξίζει να παρατηρηθεί τώρα, στην συνέχεια/στην εξέλιξή του. Δεύτερον, η ίδια η επιλογή Μπαλαμπανίδη για αναφορά σε «Μεγάλη Ιδέα» φέρνει στο προσκήνιο μια διαφορετική σκέψη: ό,τι κι αν πιστεύει κανείς σήμερα για την Μεγάλη ιδέα του Ελληνικού 19ου αιώνα, όπως προσάραξε τελικά με την Μικρασιατική Καταστροφή αφού πρώτα οδήγησε την πορεία της σύγχρονης Ελλάδας στον πρώτο αιώνα ύπαρξής της, είχε κάτι το ενεργητικό. μιαν ορμή προς εμπρός. μια κίνηση (ό,τι κι αν εκτιμά κανείς για την συνολική σοφία/ρεαλισμό της προσέγγισης). Η τωρινή μορφή προσέγγισης της Ευρώπης/του Ευρωπαϊκού ανήκειν από τους Έλληνες και το πολιτικό σύστημα της Μεταπολίτευσης, περισσότερο εμπεριέχει ένα στοιχείο απεμπλοκής από μια βαθμιαία απογοήτευση ως προς τις «δικές μας» προσπάθειες, συν τα αντίστοιχα αντανακλαστικά για εναπόθεση στο χέρια ενός μεγαλύτερου, αποτελεσματικότερου (;) πιο αξιόπιστου (;) πάντως παίκτη.
Μαζί με την αναγωγή της «Ευρώπης» σε πολιτικό εργαλείο/όπλο για το πολιτικό σύστημα της Μεταπολίτευσης, δηλαδή της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας, αυτό είναι ένα στοίχημα που βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη.
