Έλληνες του Καναδά

Οικονομική Επιθεώρηση, Οκτώβριος 2022, τ.1023

ΔΙΑΣΠΟΡΑ

του Γιώργου Βαϊλάκη

Η ιστορία της ελληνικής μετανάστευσης στον Καναδά άρχισε λίγο μετά την Επανάσταση του 1821, ενώ οι πρώτοι μετανάστες ήταν ανειδίκευτοι εργάτες με λιγοστή μόρφωση που προέρχονταν κυρίως από νησιά (Κρήτη, Σύρο, Σκόπελο) και από φτωχά χωριά της Αρκαδίας και της Λακωνίας. Φαίνεται, όμως, ότι ο πρώτος Έλληνας που έφτασε στον Καναδά ήταν ένας ναυτικός από την Κεφαλονιά, ο Ιωάννης Φωκάς, ο οποίος εξερεύνησε για λογαριασμό του ισπανικού στέμματος το 1592 το στενό ανάμεσα στο Βανκούβερ και στην Πολιτεία της Ουάσιγκτον. Και κάπως έτσι, στο στενό αυτό δόθηκε το όνομα του Έλληνα εξερευνητή: αναφέρεται με το όνομα Juan de Fuca, αν και σύμφωνα με κάποιες άλλες πηγές το πραγματικό του όνομα ήταν Απόστολος Βαλεριανός.

Σε κάθε περίπτωση, η μετανάστευση Ελλήνων προς τον Καναδά ουσιαστικά άρχισε με το τέλος του 19ου αιώνα, έλαβε σημαντικές διαστάσεις μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο και κορυφώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 η μετανάστευση άρχισε να φθίνει και από το τέλος της δεκαετίας του 1980 έχει ουσιαστικά εκλείψει.

Φθηνό εργατικό δυναμικό από την Ελλάδα

Μετανάστες, Έλληνες ιερείς. περίπου 1908-1912 (Πηγή Καναδάς. Dept. of Manpower and Immigration Library and Archives Canada)

Σύμφωνα με την απογραφή του 2016, υπάρχουν 271.405 Καναδοί με ελληνική καταγωγή. Στην απογραφή του 2001, καταγράφηκαν 120.000 ελληνόφωνοι κάτοικοι του Καναδά, που σημαίνει ότι περίπου οι μισοί Καναδοί ελληνικής καταγωγής μιλούν ελληνικά. Οι περισσότεροι ελληνόφωνοι βρίσκονται στην ευρύτερη περιφέρεια του Τορόντο, στο Μόντρεαλ και το Βανκούβερ. Μικρότερες ελληνόφωνες παροικίες υπάρχουν στην Οτάβα, το Κάλγκαρι, το Έντμοντον, το Χάλιφαξ και σε όλο σχεδόν τον Καναδά.

Το 1871 μόνο 39 άτομα ελληνικής καταγωγής ήταν γνωστό ότι ζούσαν στον Καναδά, ενώ το 1900 ήταν περίπου 290 – οι περισσότεροι από αυτούς ήταν νέοι, ανύπαντροι άνδρες που ζούσαν σε πανσιόν. Μετά το 1900 η μετανάστευση αυξήθηκε σημαντικά, ωθούμενη από τη φτώχεια, την καταπιεστική φορολογία και τις πολιτικές διώξεις στην Ελλάδα, αλλά και από την πολιτική του Καναδά να εισάγει φθηνό εργατικό δυναμικό για την ανάπτυξη, ιδίως στις μεταφορές. Το 1912 υπήρχαν στον Καναδά 5.740 άτομα ελληνικής καταγωγής και το 1931 έγιναν 9.450. Για τους ανθρώπους με τις ζωές τους καταστραμμένες από τη γερμανική κατοχή (1941-44), τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο (1946-49) και την υψηλή ανεργία, η μεταπολεμική μεταναστευτική πολιτική του Καναδά έγινε ιδιαίτερα ελκυστική. Οι νέοι κανονισμοί έδιναν έμφαση στη χορηγία συγγενών και φίλων και στην εισδοχή γεωργών, οικιακών βοηθών, βοηθών νοσοκόμων και άλλων εργαζομένων που υποδείκνυαν οι Καναδοί εργοδότες.

Οι πρώτες ελληνικές μικροεπιχειρήσεις: εστιατόρια και ζαχαροπλαστεία

Μεταξύ 1945 και 1971 περισσότεροι από 107.000 Έλληνες μετανάστευσαν στον Καναδά, με το 80% περίπου να υποστηρίζεται από συγγενείς ή συγχωριανούς. Αλλά, παρά το γεγονός ότι η πλειονότητα των Ελλήνων μεταναστών προερχόταν από αγροτικές περιοχές, οι ίδιοι οι μετανάστες απέφευγαν να απασχοληθούν με γεωργικές εργασίες στη νέα τους πατρίδα. Αντίθετα, επεδίωξαν να προσαρμοστούν στις συνθήκες ζωής της πόλης, που ήταν εντελώς διαφορετικές από αυτές που είχαν γνωρίσει πριν μεταναστεύσουν. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι άθλιες συνθήκες ζωής της ελληνικής υπαίθρου και το χαμηλό βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων αγροτών τούς επηρέασαν σε αυτή τους την επιλογή. Ανειδίκευτοι όμως καθώς ήταν, με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και με άγνοια της αγγλικής γλώσσας, υποχρεώθηκαν να δεχτούν τις πιο σκληρές εργασίες – φυσικά, με χαμηλά μεροκάματα. Όσοι κατάφεραν ύστερα από σκληρή εργασία πολλών χρόνων να συγκεντρώσουν μερικές οικονομίες δημιούργησαν τις πρώτες δικές τους μικροεπιχειρήσεις: εστιατόρια, ζαχαροπλαστεία, μικρά καταστήματα.

Τρεις γυναίκες χορεύουν έναν παραδοσιακό χορό σε εκδήλωση της Ελληνικής Κοινότητας του Τορόντο (Πηγή Καναδάς. Dept. of Manpower and Immigration Library and Archives Canada)

Η ελληνική μετανάστευση στον Καναδά έφτασε στο αποκορύφωμά της το 1967 και στη συνέχεια μειώθηκε σταδιακά, πιθανώς λόγω της μετανάστευσης στη Γερμανία, αλλά και της πολιτικής σταθερότητας στην Ελλάδα μετά το 1974, καθώς και της περιοριστικής καναδικής μεταναστευτικής πολιτικής. Η αναλογία φύλου των Ελλήνων μεταναστών στον Καναδά έχει επίσης μεταβληθεί από τις αρχές της δεκαετίας του 1940. Έτσι, το 1941 μόνο το 26% των Ελλήνων στον Καναδά ήταν γυναίκες, ενώ το 1971 το 47%.

Έπειτα από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε επίσης αργή μετανάστευση Ελληνοκυπρίων στον Καναδά: προέρχονταν από την Κύπρο, καθώς και από άλλες χώρες όπως η Ελλάδα και η Αγγλία. Το μεγαλύτερο κύμα, όμως, έφτασε το 1974 μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Τότε 200.000 εκδιώχθηκαν από τη βόρεια Κύπρο και έγιναν πρόσφυγες στην πατρίδα τους. Πολλοί πήγαν στον Καναδά ως πρόσφυγες ή με τη χορηγία συγγενών και άλλων για να σπουδάσουν – άλλωστε, σχεδόν όλοι μιλούσαν αγγλικά. Τα επαγγέλματα που ακολούθησαν ήταν έμποροι, γραμματείς, νοσηλευτές, διευθυντές και ταμίες τραπεζών, ιδιοκτήτες καταστημάτων franchise, λογιστές, γιατροί και καθηγητές. Το 1997 ο Καναδάς είχε πάνω από 25.000 άτομα ελληνοκυπριακής καταγωγής.

Το διμερές εμπόριο Ελλάδας-Καναδά

Oι ελληνοκαναδικές διπλωματικές σχέσεις μετρούν 75 χρόνια συνεργασίας, ενώ χάρη και στην εκεί δραστηριότητα των ομογενών το διμερές εμπόριο διαρκώς γνωρίζει αυξητικές τάσεις. Οι ελληνικές εξαγωγές στον Καναδά σημείωσαν ανοδική τάση καθ’ όλη τη δεκαετία 2012-2021, καθώς η αξία τους σχεδόν διπλασιάσθηκε. Το 2021 ανήλθε σε €197,4 εκατ., σημειώνοντας αύξηση κατά 18,6% έναντι του 2020. Η κατηγορία τροφίμων-ποτών αποτελεί το 52% του συνόλου και διαχρονικά κινείται σε παρόμοιο επίπεδο. Οι καναδικές εξαγωγές προς την Ελλάδα κινούνται σταθερά σε χαμηλότερα επίπεδο από τις ελληνικές εξαγωγές. Το 2021 σημειώθηκε ραγδαία αύξηση κατά 222%, σε €185,6 εκατ., η οποία οφείλεται στην εξαγωγή αλουμινίου σε ακατέργαστη μορφή. Το διμερές εμπόριο είναι σταθερά πλεονασματικό για την Ελλάδα, πλην όμως το 2021 περιορίστηκε σε €11,8 εκατ. από €108,7 εκατ. το 2020.

Η ελληνική παροικία του Καναδά σήμερα

Η δημοσιογράφος και συγγραφέας, Ιουστίνη Φραγκούλη-Αργύρη

Απευθυνθήκαμε στη δημοσιογράφο και συγγραφέα Ιουστίνη Φραγκούλη-Αργύρη, η οποία ζει και εργάζεται στο Μόντρεαλ (υπήρξε ανταποκρίτρια του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων από το 1989 μέχρι τον Μάιο 2015), για να μας μιλήσει για την ελληνική παροικία του Καναδά σήμερα, το πώς δραστηριοποιείται, αλλά και ποιες πραγματικά είναι οι προοπτικές της.

«Η ελληνική παροικία του Καναδά βρίσκεται στην τρίτη μεταπολεμική γενιά της. Εκτιμάται πως 100.000 περίπου Ελληνοκαναδοί ζουν στο Τορόντο και στα πέριξ, 80.000 στο Μόντρεαλ και το γαλλόφωνο Κεμπέκ, ενώ οι υπόλοιποι 70.000 είναι διασκορπισμένοι στο Βανκούβερ και γενικά τον Δυτικό Καναδά. Οι Έλληνες μετανάστες της πρώτης γενιάς διέπρεψαν στην εστίαση και τη βιομηχανία της γούνας, η οποία έχει μειωθεί δραματικά λόγω του φιλοζωικού κύματος. Σήμερα, έχουν επιβιώσει λίγες επιχειρήσεις στον τομέα της γούνας».

Το 80% της εστίασης στο Τορόντο και στο Μόντρεαλ είναι ελληνικής ιδιοκτησίας

Ελληνική ορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Αθανασίου στο Κίνγκστον, Οντάριο. Ιστορικό κτίριο πολιτιστικής κληρονομιάς του 19ου αιώνα

«Ωστόσο, οι Έλληνες γρήγορα έγιναν ιδιοκτήτες των εστιατορίων στα οποία εργάζονταν ή άνοιξαν δικά τους. Σήμερα το 80% της εστίασης τόσο στο Τορόντο όσο και στο Μόντρεαλ είναι ελληνικής ιδιοκτησίας. Επίσης, οι Ελληνοκαναδοί είναι ιδιοκτήτες εμπορικών κέντρων και ακινήτων, καθώς επένδυαν πάντοτε τα χρήματά τους στην αγορά των ακινήτων. Τα παιδιά της δεύτερης γενιάς έχουν σπουδάσει κατά 60% και σήμερα είναι διακεκριμένοι επαγγελματίες στη δικηγορία, την ιατρική, τη λογιστική, τις τραπεζικές υποθέσεις και τις επενδύσεις».

Οι ιδιαιτερότητες της ελληνικής διασποράς του Καναδά

«Πάντως, η ελληνική διασπορά του Καναδά παρουσιάζει την εξής ιδιαιτερότητα σε σχέση με εκείνη της Αμερικής. Τόσο στο Μόντρεαλ όσο και στο Τορόντο και το Βανκούβερ οι μεγάλες ελληνικές κοινότητες είναι αστικές και εκλέγουν από τη βάση των μελών τους προέδρους τους, ενώ οι υπόλοιπες μικρές κοινότητες είναι ενοριακές και ανήκουν στην Αρχιεπισκοπή Καναδά. Επομένως, έχουμε μεικτό σύστημα κοινοτήτων και ο Ελληνισμός του Καναδά στην πλειοψηφία του ελέγχεται από τις αστικές κοινότητες των μεγάλων κέντρων».

Στο Πανεπιστήμιο McGill του Τορόντο βρίσκεται ένα από τα τρία ερευνητικά κέντρα προώθησης της ελληνικής γλώσσας και ιστορίας

Επιπλέον, σε σχέση με την εκεί ελληνική παιδεία η Ιουστίνη Φραγκούλη-Αργύρη επισημαίνει ότι «ξεχωρίζει η Κοινότητα Μείζονος Μόντρεαλ, που διαθέτει ημερήσια σχολεία τρίγλωσσης παιδείας, τα περίφημα “Σωκράτης – Δημοσθένης”, όπου διδάσκονται σε καθημερινή βάση γαλλικά, αγγλικά και ελληνικά. Οι υπόλοιπες μεγάλες κοινότητες προσφέρουν μόνο συμπληρωματική ελληνική παιδεία τα Σάββατα ή τα απογεύματα. Στο Τορόντο λειτουργεί το ημερήσιο ελληνόφωνο σχολείο “Μεταμόρφωση” υπό τον συντονισμό της Αρχιεπισκοπής Καναδά. Και ακόμη, τρεις λαμπρές έδρες, μία στο Πανεπιστήμιο McGill του Τορόντο, μία στο Πανεπιστήμιο York του Τορόντο και μία στο Πανεπιστήμιο Simon Fraser στο Βανκούβερ, αποτελούν τα ερευνητικά κέντρα προώθησης της ελληνικής γλώσσας και ιστορίας».

Διατηρείται η ελληνική γλώσσα και κουλτούρα

Το Γλυπτό του Έλληνα Μετανάστη στο Μόντρεαλ – έργο του γλύπτη Γιώργου Χουλιαρά που τοποθετήθηκε σε κεντρικό σημείο της πόλης το 2017

«Η ελληνική διασπορά του Καναδά είναι οργανωμένη σε κοινότητες και σε εθνικοτοπικούς συλλόγους. Οι δευτεροβάθμιοι οργανισμοί που αγκαλιάζουν συλλόγους και κοινότητες είναι: Το ελληνικό Κογκρέσο του Κεμπέκ, η ελληνική Ομοσπονδία του Οντάριο και το ελληνικό Κογκρέσο της Βρετανικής Κολομβίας, που επιχειρούν να κάνουν λόμπι τόσο για εθνικά θέματα όσο και για τοπικά ζητήματα.

Η ελληνική διασπορά του Καναδά είναι μεγάλη και δυνατή. Επειδή στη μεγάλη της πλειοψηφία αποτελείται από Έλληνες που μετανάστευσαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εξακολουθεί να κρατάει ισχυρά τη γλώσσα και τις παραδόσεις της ελληνικής κουλτούρας.

Η χρήση της ελληνικής γλώσσας στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία του Καναδά παίζει καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της ελληνόφωνης ταυτότητας αλλά και της ελληνορθόδοξης παράδοσης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι παιδιά της τρίτης γενιάς αναμειγνύονται και στην πολιτική με μεγάλα ποσοστά επιτυχίας. Η ελληνική διασπορά έχει έναν γερουσιαστή στην καναδική Βουλή, τον Λεωνίδα Χουσάκο, και τέσσερις ομοσπονδιακούς βουλευτές. Επίσης, αρκετοί επαρχιακοί βουλευτές έχουν εκλεγεί ανά την καναδική επικράτεια και πάμπολλοι δημοτικοί σύμβουλοι στους κατά τόπους δήμους.

Ωστόσο, οι εθνικοτοπικοί σύλλογοι, οι οποίοι αποτέλεσαν το ενωτικό στοιχείο της εντοπιότητας, δυστυχώς χάνουν διαρκώς έδαφος καθώς οι δομές τους είναι ξεπερασμένες και η νέα γενιά απομακρύνεται διαρκώς. Αποτέλεσμα είναι να κλείνουν πολλοί σύλλογοι και η νέα γενιά να συγκεντρώνεται γύρω από επαγγελματικές δομές (ελληνικοί δικηγορικοί σύλλογοι, εμπορικά επιμελητήρια, ιατρικοί σύλλογοι κ.λπ.), αναζητώντας έναν δημιουργικότερο τρόπο επαφής».